Wyjęte z karty pamięci

22

29 lipca – 11 sierpnia 2011 * Kurier Galicyjski

Gospodarz GaLicji

W historii c.k. Galicji niepoślednią rolę

odgrywali Podolacy – konserwatywne

stronnictwo polityczne ziemian Galicji

hr. agenor Gołuchowski

Wschodniej lat 1867-1914. W poprzednich

numerach Kuriera Galicyjskiego przedsta-

wiliśmy historię tego ugrupowania. Poni-

żej kontynuujemy cykl artykułów poświę-

conych biografiom jego najwybitniejszych

przedstawicieli. Zapraszamy do lektury!

a także reorganizacja żandarmerii.

i kości – jak pisał Kieniewicz – „re-

Uważał, że te warunki są do spełnie-

zygnował z możliwości całkowitego

nia, gdyż Austria „ma interes realny,

spolszczenia gimnazjów w Galicji za-

a nie na mrzonkach oparty, szcze-

chodniej, byle za cenę tych ustępstw

rego pojednania się z dziejową ideą

rozszerzyć zasięg polszczyzny w

ARTUR GóRSKI

polską”.

szkołach na wschodzie kraju”. Było

Warunki Gołuchowskiego zosta-

to szczególnie istotne wobec pod-

Pisząc o polskich wybit-

ły przez rząd przyjęte i 20 paździer-

noszących głowę Rusinów, którym

nych politykach, prekursorach

nika 1866 r. otrzymał nominację na

namiestnik bezskutecznie próbował

prawicy konserwatywnej, nie

Namiestnika Galicji. Kazimierz Bar-

narzucić łaciński alfabet i kalendarz.

sposób pominąć hr. Agenora

toszewicz tak pisze o reakcji miesz-

W 1859 r. został ministrem spraw

Gołuchowskiego. Ten wiel-

kańców Galicji na to wydarzenie:

wewnętrznych Cesarstwa Austriac-

ki patriota polski i prawdziwy

„Wiadomość o nominacji Gołuchow-

kiego. Jako ultramontanin bronił

maż stanu wycisnął olbrzy-

skiego przyjęła Galicja z radością,

interesów kurii papieskiej i Kościoła

mie piętno osobiste na XIX-

prawie z entuzjazmem. Poznano

katolickiego. Był jednym z autorów

wiecznej polityce galicyjskiej

się już na nim i wierzono mu. Po-

tzw. dyplomu październikowego,

zarówno jako urzędnik – trzy-

dróż jego po kraju i wjazd do Lwowa

który szedł w stronę ustroju federali-

krotny Namiestnik Galicji, jak

były istnym pochodem triumfalnym.

stycznego i wprowadzał w monarchii

również jako polityk, pierw-

Lwów zajaśniał rzęsistą iluminacją, a

zasady autonomiczne. Po wydaniu

szy organizator konserwa-

za jego przykładem poszły wszystkie

tego dyplomu przez cesarza Fran-

tywnego środowiska poli-

prawie miasta galicyjskie. Olbrzymi

ciszka Józefa w dniu 20 październi-

tycznego – Podolaków.

Nie lubiany przez Stańczyków,

korowód z pochodniami otoczył jego

ka 1860 r., staraniem Gołuchowskie-

hr. Agenor Gołuchowski

potrafił zaprzęgnąć ich do rydwanu

pałac przy ul. Mickiewiczowskiej. Ze

go reprezentanci Galicji wzięli udział

swojej pracy krajowej, znienawidzony

wszystkich stron sypały się adresy i

konsekwencją strzegący jej korzyści

w Radzie Państwa. Przystąpił także

przynoszącej dochód czysty, wystar-

przez centralistów wiedeńskich umiał

dyplomy honorowe; Lwów utworzył

i przywilejów gospodarczych”.

do uporządkowania kraju, znosząc

czający na utrzymanie rodziny. (…)

ich przechytrzyć i u cesarza wyjednać

stypendium jego imienia. W tej rado-

Przykładem, że Namiestnik stał

jego podział na dwa okręgi i usuwa-

Co w takim gospodarstwie włościań-

autonomię dla Galicji. „Agenor hr.

ści najmniejszy stosunkowo udział

konsekwentnie po stronie szlachty,

jąc czołowe postaci biurokracji nie-

skim wychodziłoby poza granicę

Gołuchowski stał całą ćwierć wieku

brali konserwatyści krakowscy, któ-

była sprawa tzw. serwitutów, czyli

mieckiej z „okresu bachowskiego”.

minimalną, to należałoby uznać za

w samym ognisku pracy publicznej

rzy Gołuchowskiego nie kochali.”

swoistej koncesji, jaką właściciele

To za jego ministerium Galicję objęły

pozostawione swobodnej rozporzą-

i to na najwyższych stanowiskach,

Korzystając z poparcia cesarza

lasów dawali chłopom pańszczyź-

pierwsze zarządzenia o używaniu w

dzalności”.

w ciągu tego długiego okresu swojej

Franciszka Józefa Namiestnik w

nianym na korzystanie z lasu. Zgoda

administracji, sądownictwie i skarbo-

Od wczesnej młodości miał prak-

działalności publicznej był jednym z

ciągu dwóch lat oczyścił galicyjską

dotyczyła ograniczonego prawa do

wości języka polskiego. Po upadku

tykę urzędniczą. Zaczynał swoją ka-

najgłówniejszych aktorów społeczne-

administrację z Niemców, zastępu-

brania przez chłopa z lasu materiału

w lutym 1861 r. gabinetu hr. Johanna

rierę jako burmistrz miasta Lwowa,

go i politycznego odrodzenia kraju po

jąc ich Polakami i systematycznie

opałowego i drzewa budulcowego.

Rechberga, Gołuchowski – jak pisze

powołany na to stanowisko z grona

strasznej katastrofie 1846 r. i jej na-

reformował kraj. Przeprowadził m.in.

Chłopi po zniesieniu pańszczyzny

Waldemar Łazuga – w owym czasie

radców gubernialnych przez guber-

stępstwach, wreszcie jako długoletni

rozdział władz sądowo-administra-

domagali się powszechnego dostę-

„faktyczny twórca polityki wewnętrz-

natora Franza Stadiona. Wkrótce

naczelnik politycznej administracji,

cyjnych, a także wprowadził w życie

pu do „wspólnych” lasów. Gołuchow-

nej Austrii”, powrócił na kilka lat do

potem awansował na stanowisko wi-

więc niejako gospodarz kraju, bądź

ustawy: gminną, o obszarach dwor-

ski wydał jednak starostom okólnik,

życia prywatnego.

ceprezydenta gubernialnego, a więc

inicjatywą, bądź dyspozycjami zo-

skich, o Radach powiatowych, o

w którym czytamy, że chłopi „w dniu

Nie brał udziału w powstaniu

zastępcę samego gubernatora.

stawił ślady działalności swojej nie-

komitetach parafialnych, o drogach

oznaczonym przez dwór na każdy

styczniowym i w późniejszych latach

Po raz pierwszy funkcję Namiest-

mal na wszystkich tych instytucjach

krajowych, powiatowych i gminnych,

tydzień mogą udawać się do lasu

nie znosił sentymentów powstań-

nika Galicji, wówczas nazywanego

i urządzeniach społecznych i ekono-

o komitetach szkolnych i wreszcie

dworskiego bez siekier i zabierać

czych. Pierwszy raz zasiadł w Sej-

formalnie Gubernatorem, hr. Gołu-

micznych, które razem zszyły się na

ustawę o języku wykładowym w

stamtąd złomy i gałęzie wyłącznie do

mie krajowym w 1865 r. wybrany

chowski objął 15 stycznia 1849 r.

nasz dzisiejszy dorobek polityczny”

szkołach średnich i ludowych. Przed-

własnego użytku i w miarę potrzeby”.

we Lwowie, ale aż trzy okręgi wy-

przy poparciu ówczesnej figury poli-

– pisał w 1901 r. Bronisław Łoziński.

kładając sprawozdanie ze swego

Natomiast sprzeciwił się, aby chłopi

borcze we wschodniej Galicji – na

tycznej wcześniejszego Gubernatora

Agenor Gołuchowski urodził się

działania przed Sejmem w 1868 r.

mogli brać z pańskich lasów materiał

co z uznaniem zwracał uwagę Józef

Galicji hr. Wacława Michała Zaleskie-

8 lutego 1812 r. Był wychowankiem

Gołuchowski szczególnie był zado-

budowlany, skoro już są uwolnieni z

Szujski – dały wyraz swego uzna-

go, który – jak twierdził Leon Biliński

jezuitów – nauki średnie pobierał w

wolony z realizacji ustawy gminnej,

pańszczyzny.

nia dla jego dotychczasowej pracy

– utorował w „gubernium” lwowskim

konwikcie tarnopolskim Ojców Je-

która w miastach, „gdzie rozwój spo-

W owym czasie dbał szczegól-

publicznej „stawiając na czele kan-

drogę dla tego awansu. Będąc osobi-

zuitów. Studia prawnicze ukończył

łeczny na życzliwe natrafia ocenie-

nie o galicyjską oświatę, dążąc do

dydatów Agenora Gołuchowskiego,

stym reprezentantem cesarza w kra-

na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie

nie, przyjaznego doznała przyjęcia”.

jej polonizacji. Zabiegając o język

twórcę październikowego dyplomu,

ju, swoistym regentem, Gołuchowski

w 1839 r. uzyskał stopień doktora

Ale także posiadłości wiejskie, które

polski w szkołach w memoriale do

zasługę prawdziwą i wielką, czło-

starał się być lojalną podporą tronu.

prawa. Pieczętował się herbem Le-

biorą przykład od sąsiednich miast i

cesarza z 27 grudnia 1851 r. pisał:

wieka pracy i zasad wytrwałych”. W

Dążył do wytworzenia stosunku

liwa, choć na starość, w docenieniu

miasteczek, „bez wstrętu przyswoiły

„Fakt to uznany przez wszystkie cy-

następnym roku został powołany do

wzajemnego lojalnego zaufania po-

zasług, cesarz Franciszek Józef do

sobie nowy porządek rzeczy”. Choć

wilizowane narody europejskie, że

komisji katastralnej i edukacyjnej. W

między monarchią a szlachtą. Wielu

jego herbu rodowego dodał pół au-

przyznał zarazem, że znalazły się

polski język jest wyrobiony, rozwinię-

wyborach 1867 r. ponownie zdobył

za złe mu miało, że aby zdobyć za-

striackiego orła.

takie włości, szczególnie na wscho-

ty i udoskonalony, że dalej wykazać

mandat we Lwowie, ale złożył go

ufanie władz w pierwszym okresie

Związany z wielką własnością,

dzie kraju, „gdzie złośliwe podżega-

się może znaczną i wydatną litera-

przed III sesją w 1869 r. Na swoją

swoich rządów, jako przedstawiciel

w latach 40. XIX w. był członkiem

nia wpływały na pojęcie nieoświeco-

turą prawie we wszystkich gałęziach

ostatnią kadencję został wybrany w

reakcji, posuwał się do wychwytywa-

Sejmu Stanowego, gdzie dał się

nego ludu i wdrożenie nowej ustawy

wiedzy ludzkiej. Fakt ten uznawany

1870 r. w kurii większej własności w

nia po kraju zbiegów zza rosyjskiego

poznać jako przeciwnik wszelkich

napotykało na opór, który wszelako

jest nawet w ruskiej części Galicji tak

obwodzie czortkowskim.

kordonu, których następnie wydawał

ruchów spiskowo-rewolucyjnych, a

stopniowo  lepszemu  ustępował

dalece, że nikogo tonie dziwi, jeżeli

Gdy po raz drugi wiedeńskie

w ręce carskich żandarmów. Nie ma

także reformy włościańskiej. Szcze-

przekonaniu”. Kończąc swoje spra-

w wykształconych kołach ruskiej in-

czynniki rządowe zaproponowały

wątpliwości, iż wówczas uważano

gólnie stanowczo opowiedział się

wozdanie stwierdził, że „w ludzie

teligencji, składającej się przeważnie

Gołuchowskiemu objęcie urzędu

go za „renegata wyzutego z roman-

przeciwko rozdrobnieniu gruntów

z księży, najczęściej używany bywa

Namiestnika Galicji, postawił 10 wa-

tycznej tradycji”. Zwalczał nie tylko

naszym pomimo wiekowego oba-

włościańskich. „Wobec faktu – pisał

język polski. (…) Przy pomocy już

runków, w tym: usunięcie ze stano-

lewicę, ale także samowolę chłopów

łamucenia tkwi jeszcze dziewicze

w referacie opracowanym w 1846 r.

istniejącej rodzimej i obcej literatury

wisk wszystkich wskazanych przez

i separatyzm ukraiński. Jednocze-

poczucie słuszności i sprawiedliwo-

wraz z Maurycym Kraińskim – że w

uczniowie będą mogli na podstawie

niego urzędników, natychmiastowe

śnie podkopywał centralizm wie-

ści dążące do wzajemnego porozu-

nieskończoność prowadzone parce-

przystępniejszego dla nich języka

zorganizowanie gimnazjów polskich,

deński i wpływy niemieckiej biuro-

mienia się, a w miarę ustępujących

lacje gruntów narażają ludność rolni-

ojczystego przyswajać sobie zasoby

zaprowadzenie katedr polskich na

kracji oraz zabiegał o zapewnienie

wrogich nam wpływów ożywia się

czą na zupełne zubożenie (…), jest

wiadomości w rozmaitych gałęziach

Uniwersytecie Lwowskim, wpro-

polskiemu ziemiaństwu panowania

potrzeba łączności nierozerwalnej,

to rzecz niezbędnie potrzebna, aby

wiedzy z rezultatem wydatnym dla

wadzenie języka polskiego w całej

w Galicji. Jak pisał Kazimierz Wyka,

która oba od wieków w jeden naród

ustawą oznaczone zostało minimum

współczesnego i przyszłego poko-

administracji galicyjskiej, przyjęcie

w tym okresie był „Gołuchowski, nie-

zlepione szczepy spaja węzłem brat-

włościańskiej posiadłości gruntowej,

lenia”. Jednak ten Podolak z krwi

planu rozwiązania sprawy ruskiej,

popularny wśród szlachty, ale z dużą

niej wzajemności”.