8

Rozmowy kuriera

15­28 czerwca 2018 nr 11 (303) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Powstaje film o obronie Lwowa

we wrześniu 1939 roku

obrony polskiej, a on to Sowietom

wOjCIeCH jaNkOwskI

wyjaśnial. Potem pozwolono mu wró-

rozmawial z PIOTREm KO-

cić do Lwowa, gdzie ostrzeżony, że

ŚCIŃSKIm, dziennikarzem,

może spotkać go coś zlego, dojechal

pisarzem, analitykiem, który

nad granicę rumuńską, gdzie przez

planuje nakręcić film o obro-

rzekę przedostal się na drugi brzeg.

nie Lwowa w 1939 roku.

Tak naprawdę brzmi to absurdalnie,

bo ta granica byla strzeżona i trudno

Jaka nierozwiązana za-

sobie wyobrazić, by polski general

gadka tkwi w obronie Lwo-

tak po prostu wyjechal ze Lwowa,

wa?

tak po prostu wskoczyl do rzeki i tak

Przede wszystkim Lwów, w od-

po prostu ją przeplynąl. Pamiętajmy

różnieniu od Wilna czy Grodna, byl

jednak, że nikt później nie dopatrzyl

znakomicie przygotowany do obro-

się w jego dzialaniach niczego zlego.

ny. Mial bardzo dużo żolnierzy, dzial,

Trafil później do Londynu, gdzie spra-

amunicji, w pewnej +chwili obrońców

gen. Wladyslaw Langner

wowal drugorzędne role. Trudno go

wspieraly nawet dwa pociągi pan-

rzecz jasna obwiniać czy oskarżać,

cerne. Lwów byl kluczowy również w

to że pomogą w poznaniu pewnych

ale cala ta historia jest co najmniej

tym sensie, że byla przygotowywana

wydarzeń z września 1939 roku, o

niejasna. Być może byla to po prostu

obrona tzw. przedmościa rumuń-

których w Polsce wiemy bardzo nie-

naiwność. Być może Sowieci chcieli,

skiego. Lwów mial zatrzymać Niem-

wiele. Na przyklad postać wicemar-

żeby chociaż on byl dowodem na to,

ców na drodze do tego przedmościa.

szalka Sejmu, Wasyla Mudrego, sto-

że wypelnili swoje zobowiązania, na-

Gdy wkroczyli Sowieci, i gdy dotarli

jącego na czele Ukraińskiego Zjedno-

wet jeżeli tylko jeden polski oficer wy-

do Lwowa, doszlo do starć z obroń-

czenia Narodowo-Demokratycznego,

dostal się z terenów przez nich oku-

cami. Polacy mieli kilka możliwości.

które znane jest raczej w ukraińskim

powanych. Dopóki nie będą otwarte

Decydowal gen. Wladyslaw Langner,

skrócie UNDO. Dzień po agresji nie-

archiwa rosyjskie, dopóty możemy

który byl szefem Dowództwa Okręgu

mieckiej Mudry zlożyl deklarację w

tylko domyślać się, spekulować.

Korpusu VI we Lwowie, mieszczą-

Sejmie polskim, że Ukraińcy będą

cego się na Placu Bernardyńskim

bronić wspólnie z Polakami Polski

W którym momencie ob-

(tam do dziś stoi ten budynek, trzeba

przed Niemcami. Z kolei metropolita

rony Polski film się zakoń-

przyznać jest dość brzydki). General

Andrzej Szeptycki, nakloniony przez

czy?

Film ma pokazywać, czym byl

Langner rozpatrywal trzy możliwo-

Langnera, wydal 5 września podobną

Lwów dla Polaków i dla Ukraińców,

ści. Pierwsza, najmniej realna, to

deklarację. Szukamy jej tekstu, który

bo też ukraińscy historycy mają w

przebicie się na Węgry. Trzeba bylo

byl wydrukowany prawdopodobnie w

Piotr Kościński

nim występować. Film ma przedsta-

przejść 140 km, przebijać się przez

piśmie ,,Dilo". Problem z lwowskimi

wić dziesięć dni obrony od 12 do 22

Natychmiast! Ani nie dotrzymano

że byla ona lagodniejszą. Nie można

wojska niemieckie od zachodu i so-

gazetami jest taki, że w Polsce mamy

września przed Niemcami, a także

warunków, że wlasność mieszkań-

powiedzieć że byla bezproblemowa,

wieckie od wschodu. Druga opcja

przed bolszewikami, ma pokazywać

ców miasta będzie zachowana, ani

ale w porównaniu do hitlerowskiej

to bylo poddanie się Niemcom. Oni

wyjście naszych oficerów i ich aresz-

też wladze Lwowa nie przerwaly

byla znośna. Tak może naiwnie my-

bardzo chcieli, żeby Polacy zloży-

towanie, ma wyjaśnić co się stalo

dlużej, niż jeden dzień i natychmiast

śleli, że Sowieci będą się zachowy-

li kapitulację na ich ręce, chociaż

później, żeby ci, którzy go będą oglą-

w ratuszu zainstalowaly się wladze

wać, jak niegdyś Rosjanie, chociaż

zgodnie z paktem Ribbentrop-Molo-

dali zrozumieli, co się stalo, jakie byl

sowieckie, ani też nie pozwolono

ci, którzy pamiętali wojnę polsko-bol-

tow mieli oddać to miasto Sowietom,

dalszy ciąg tamtego Września. Film

polskim oficerom na wyjazd do kraju

szewicką nie spodziewali się niczego

ale myślę, że byla to dla nich presti-

ma trwać okolo 50 minut ze scena-

trzeciego, tylko zostali po wyjściu ze

dobrego. Znamy przecież pamiętniki

żowa sprawa. Obiecywali honorowe

mi fabularyzowanymi, po części z

Lwowa (glównie w kierunku Winnik)

generala Langnera. One byly publi-

warunki poddania się. Trzecia opcja

udzialem aktorów, a po części ­ re-

od razu aresztowani i wywiezieni do

kowane w Polsce i w Londynie. Lan-

to bylo poddanie się Sowietom, któ-

konstruktorów. To co da się wyjaśnić,

lagrów, w większości do Starobiel-

gner dość zagadkowo opisuje swoje

rzy obiecywali wszystko, co nasze

ma być jasno przedstawione, a o

ska. I zostali zamordowani.

losy. Po upadu Lwowa trafil do Mo-

dowództwo chcialo ­ na przyklad

tym, czego nie wiemy, trzeba otwar-

wyjście polskich oficerów do Rumu-

cie powiedzieć.

nii czy na Węgry. I być może wlaśnie

dlatego polskie dowództwo podjęlo

Z kim Pan będzie wspól-

taką, a nie inną decyzję Prawdopo-

pracowal w czasie realizacji

dobnie, gdyby nasi żolnierze pod-

tego filmu?

Pierwszy rozkaz sowieckich

Scenariusz napisalem wspólnie z

dali się Niemcom ­ ale tu gdybamy

wladz miasta, po jego zaję-

Januszem Petelskim, który pracowal

­ którzy mówili w czasie negocjacji,

ciu 22 września 1939 r.

przy wielu filmach, pisal scenariu-

że ,,jak nam się poddacie, to jakoś to

znikomą ilość egzemplarzy z tamtego

sze do filmów i do seriali. Naszym

będzie, a jak Sowietom, to tu już bę-

września. Być może coś da się zna-

scenografem jest znakomity Rafal

dzie na zawsze Azja", to być może ci

leźć po ukraińskiej stronie granicy. W

Waldenberger, zresztą pochodzący

oficerowie przeżyliby w oflagach. A

polskich bibliotekach zbiory kończą

ze Lwowa. Jeśli chodzi o polskich

że poddali się sowietom, to poza jed-

się na sierpniu 1939 roku. Warto to

historyków, to wspólpracują z nami

nym generalem Langnerem wszyscy

przebadać z puntu widzenia obydwu

dwie kluczowe postacie. Prof. Woj-

zginęli. Byli też tacy, co do niewoli

stron, zarówno polskiej, jak i ukraiń-

ciech Wlodarkiewicz, glówny spe-

nie poszli, ukryli się ­ i przeżyli.

skiej. Powiedzmy sobie szczerze ­

cjalista obrony Lwowa i kresów po-

Losy polskich oficerów,

jak pójdziemy na rynek, tam gdzie się

ludniowo-wschodnich w 1939 roku;

którzy trafili do oflagów,

mieścil Ukraiński Dom, Proswita, byla

napisal między innymi ,,Lwów 1939",

wskazują na to, że ci ze Lwo-

redakcja gazety ,,Dilo", jest tam jakaś

czy ,,Przedmoście rumuńskie 1939".

wa mieliby szansę przeżyć.

mala tabliczka, ale nie ma żadnego

Z kolei prof. Czeslaw Grzelak, który

General Langner podjąl decyzję,

specjalnego upamiętnienia. Wasyl

pomagal nam przy filmie o obronie

motywując ją, że Sowieci to jednak

Mudry też nie jest postacią specjal-

Grodna, co prawda specjalizuje się w

Slowianie, że może uda się z nimi

nie znaną i pamiętaną na Ukrainie, a

kresach pólnocno-wschodnich, czy-

dogadać. Sowieci obiecywali wszyst-

szkoda, bo to byla ciekawa postać. W

li bliższe mu są Grodno i Wilno, ale

ko, to znaczy gwarancje zachowania

Polsce temat UNDO też nie istnieje.

napisal też bardzo znaczącą książkę

wlasności tych, którzy tu zostają,

,,Kresy w czerwieni". Udalo mu się

skwy, gdzie mial prowadzić rozmowy

gwarancje zachowania samorząd-

To też są często slyszane

Z czego wynikala ta na-

jako jednemu z nielicznych dotrzeć

z dowódcami sowieckimi w sprawie

ności miast i że nasi oficerowie będą

glosy krytyki wobec ukraiń-

iwna wiara w obietnice So-

do archiwów sowieckich i powyciągal

wypelnienia podpisanego przez sie-

mogli wyjechać do innego kraju po

skiej polityki historycznej,

wietów?

z nich ważne dokumenty. Mamy też

Dziś już nie dojdziemy do tego,

bie protokolu. Do tych rozmów osta-

uzgodnieniu tego z lokalnymi wladza-

że koncentruje się na OUN

kontakt z historykami ukraińskimi oraz

co się stalo. Tak, jak Polacy inaczej

tecznie nie doszlo. Z jego wspomnień

mi. Oczywiście wszystkie te warunki

I UPA, a największe ugrupo-

niemieckimi i rosyjskimi. Jeśli chodzi

wyobrażali sobie okupacje niemiec-

wynika, że pytano go glównie o orga-

protokolu przekazania miasta Sowie-

wanie ukraińskie w dwudzie-

o historyków ukraińskich, liczymy na

ką, pamiętając z I wojny światowej,

nizację dzialań niemieckich i taktykę

tom zostaly natychmiast zlamane.

stoleciu  międzywojennym,