20

Okruchy historii

15­28 czerwca 2018 nr 11 (303) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Czeslaw Chowaniec (1899-1968)

badacz dziejów Stanislawowa  (część I)

Rodzina Chowańców byla dobrze znana w Stanislawowie. Wszyst-

ko za sprawą seniora rodu Stanislawa, który przybyl tutaj z Tarnowa,

gdzie wcześniej poznal tajemnice sztuki drukarskiej.

odkrywal przeszlość dziejową grodu

rodu Potockich. Oddzialywalo to ,,sil-

JAROSLAW KRASNODĘBSKI

Potockich, którą opisywal na lamach

nie na wyobraźnię chlopca, który już

,,Kuriera Stanislawowskiego".

W kresowym grodzie Potockich

w pierwszych latach szkolnych byl

Pierwszy artykul opublikowal w

wykorzystal swoje umiejętności i za-

wspólredaktorem gazetki Echo, z ha-

1926 roku. Opisal w nim zapomniany

trudnil się w drukarni Leona Dankiewi-

slem Hej ramię do ramienia, pisal po-

epizod wojny polsko-tureckiej sprzed

cza. W 1883 roku zostal jej kierowni-

wiastki, a wkrótce potem powieści hi-

250 laty. Kiedy oblężone miasto wy-

kiem, a trzy lata później poślubil córkę

storyczne" ­ wspominano w roczniku

szlo obronną ręką spod ostrzalu wro-

Dankiewicza ­ Sabinę, z którą spędzil

,,Polskiego Towarzystwa Naukowego

ga i zostalo uratowane odsieczą króla

resztę życia. Stanislaw szybko usamo-

na Obczyźnie". Wyróżnial się na tle

Jana III. O donioslości tego faktu Cze-

dzielnil się i zalożyl zaklad firmowany

innych uczniów, co najlepiej potwier-

slaw Chowaniec pisal: ,,Jak pierwsza

swoim imieniem i nazwiskiem. Przez

dza uzyskanie przez niego świadec-

wojna turecka ujawnila strategiczną

większość czasu, aż do 1939 roku,

twa dojrzalości z odznaczeniem w

wartość mlodego miasta, tak krwawy

nosil on nazwę: ,,Drukarnia i Litografia

1918 roku. Tym bardziej, że spośród

chrzest z 1676 roku okazal calą jego

Stanislaw Chowaniec". To wlaśnie w

wszystkich osiemnastu absolwentów

bitność bojową. Stanislawów ­ pry-

jego zakladzie wychodzil wszystkim

gimnazjum tylko czterech moglo po-

watna rezydencja Potockich, czynem

dobrze znany ,,Kurier Stanislawow-

chwalić się takim wynikiem.

tym pasowal się na pierwszą fortecę

ski". Stanislaw wykazywal się również

Nie zwlekając za dlugo wyje-

pokuckich kresów i jako taka odtąd

dużą hojnością wśród lokalnej spo-

chal dalej na studia do Lwowa. Tam

pozostal w slużbach [Rzeczpospoli-

leczności. Drukowal bezinteresownie

uczestniczyl w zajęciach prowadzo-

tej], aż do pierwszego rozbioru".

ulotki, ofiarowal pieniądze ubogim, a

nych przez profesora prawa Oswal-

Dla wspólczesnych historyków

co najważniejsze ufundowal swoim

da Balzera, do którego ,,odniósl się

Stanislawowa i mieszkańców Iwa-

kosztem na fasadzie gmachu Sokola,

z wielkim uznaniem". Pobyt na Uni-

no-Frankiwska niezwykle ważny jest

piękną kopię obrazu Artura Grottgera

wersytecie Jana Kazimierza nie trwal

tekst Chowańca o początkach tej

,,Bitwa", pędzla malo znanego jeszcze

dlugo, Czeslaw zaliczyl tylko dwa

kresowej twierdzy. To wlaśnie jemu

postimpresjonisty Jana Rubczaka.

pólrocza wykladów i przeniósl się do

udalo się dotrzeć do rozproszonych

W  atmosferze  patriotyzmu,

Krakowa. Z przerwą na spelnienie pa-

źródel i ustalić datę jej narodzin. Mlo-

budzącego się w zaborze austriac-

triotycznego obowiązku wobec ojczy-

dy absolwent Uniwersytetu Jagielloń-

kim, gdzie swobodę gwarantowala

zny, której los nie byl jeszcze przesą-

skiego obalil w ten sposób wiele tez

autonomia galicyjska, przyszedl na

dzony. Chowaniec wziąl udzial w wal-

Czeslaw Chowaniec w wieku okolo 20 lat

dziewiętnastowiecznych badawczy.

świat nasz bohater. Byl on trzecim z

kach jako ochotnik wojska polskiego

,,W mrokach niewiedzy, we mgle

kolei dzieckiem Stanislawa i Sabiny.

w bratobójczej wojnie z Ukraińcami

Prawa UJ oraz kurs bibliotekarski z

miejskie, asfaltem pokryto najważ-

legend i domyslów toną najdaw-

Różnice wiekowe pomiędzy synami

oraz przeciwko bolszewikom. Jego

praktyką w Bibliotece Książąt Czarto-

niejsze ulice, wybudowano szereg

niejsze dzieje naszego miasta; do

Chowańców najlepiej pokazuje zdję-

slużba żolnierska zostala zauważo-

ryskich i kurs archiwalny.

wysokich kamienic mieszkalnych,

dziś dnia nie wiadomo kto je wla-

cie wykonane w zakladzie fotogra-

na, za obronę Kresów Wschodnich

Po studiach postanowil wrócić do

otwierano nowe gmachy publiczne,

ściwie zalożyl, Rewera czy Jędrzej

ficznym Józefa Edera, przedstawia-

otrzymal Odznakę Honorową ,,Orlę-

swojego rodzinnego miasta. W cza-

uruchomiono Elektrownie Miejską.

Potocki, ani w jakim czasie (rok

jące kolejno wszystkich: Waclawa,

ta". W 1925 roku zdobyl tytul doktora

sie jego nieobecności Stanislawów

Symbolem tego okresu jest istniejący

1624, 1654, 1662) ani wśród jakich

Tadeusza, Czeslawa i Wladyslawa.

na Uniwersytecie Jagiellońskim. Na-

zdążyl przejść wiele pozytywnych

do dziś modernistyczny ratusz autor-

okoliczności. Nie wyjaśnili nam tych

Czeslaw urodzil się 29 czerwca 1899

pisal wówczas pracę na temat wypra-

zmian. W 1921 roku zostal stolicą

stwa inżyniera Stanislawa Treli.

zagadnień historycy Stanislawowa,

roku i nie mial zbyt wiele czasu, by

wy moldawskiej w 1686 roku, która

województwa stanislawowskiego, a

Przez wiele lat Stanislawów pod

a odpowiedzi ich, na niedostatecz-

poznać swojego ojca, który zmarl je-

zdaniem jego promotora Wladyslawa

cztery lata później wlączono w jego

względem naukowym przedstawial

nej podstawie źródlowej oparte,

denaście lat później. Przez pierwszy

Konopczyńskiego przedstawiala ,,naj-

granice gminy podmiejskie. Tak po-

się bardzo ubogo, ktoś móglby na-

byly sprzeczne i tak ciemne, jak

wet powiedzieć, że byl niczym ,,Ab-

ciemnymi byly ongiś bory okrywają-

dera umyslowa". Brakowalo osób,

ce nadbystrzycką nizinę" ­ z ubole-

które mogly profesjonalnie zacząć

coś robić, a przede wszystkim roz-

powszechniać ideę pracy naukowej.

Nowy wlodarz miasta nie zaniechal

i tej sprawy. Tuż po objęciu przez

niego urzędu zaczęto porządkować

archiwa i bibliotekę miejską, przywie-

zioną jeszcze w drugiej polowie XIX

wieku przez literata i wielkiego patrio-

tę Wincentego Smaglowskiego.

Mlody historyk posiadający już

tytul doktora potrafil wykorzystać

ten moment do pracy badawczej.

Z pewnością zajęcia mógl szukać

również we Lwowie lub Krakowie,

ośrodkach, które posiadaly bogatą

Kopia dyplomu doktorskie-

ofertę naukową. W Stanislawowie

Synowie Chowańców: Waclaw (od lewej), Tadeusz, Czeslaw, Wladyslaw

go

byl jednak niezależny finansowo, zy-

ski z rodzinnej drukarni przynosily mu

okres nauki opiekowala się nim mat-

ważniejszy moment dziejów wojen-

wstal Wielki Stanislawów, który byl po

waniem pisal Chowaniec. Wedlug

staly dochód. Nie musial się martwić

ka, po czym obowiązki te przejąl jego

no-politycznych króla Jana po odsie-

Lwowie drugim ośrodkiem miejskim

przeprowadzonych przez niego

o pieniądze na kwerendy archiwalne

najstarszy brat Waclaw. W tym cza-

czy Wiednia". Jeden z recenzentów

na dawnej Ziemi Czerwieńskiej. W

badań akt zalożenia mial miejsce

i biblioteczne, z wydaniem książki też

sie mlody Czeslaw ukończyl najpierw

chwalil Chowańca, że ,,nie pominąl

trakcie wojny stracil ogromną liczbę

latem lub jesienią 1661 roku. Gdy

nie mial żadnych problemów. Posia-

szkolę ludową, następnie slynne na

źródel węgierskich, rumuńskich, dru-

budynków, ale szybko podniósl się

,,pewnego dnia zjechal do Zablo-

dal stale lokum, w rodzinnej kamie-

calym Pokuciu I gimnazjum w Stani-

ków wspólczesnych, wyczerpal su-

z ruin i rozbudowywano go z dużym

towa z pobliskiego Halicza Jędrzej

nicy, polożonej w samym centrum

slawowie. Byl chorowitym dzieckiem

miennie literaturę". Z zastrzeżeniem

rozmachem. Wszystko za sprawą

Potocki z malżonką i calym dwo-

miasta u zbiegu ulic Sapieżyńskiej

i często musial opuszczać lekcje, na

jednak na styl pracy, który ,,byl ciężki

burmistrza miasta, a później prezy-

rem swoim". Na surowym korzeniu

i Goslawskiego. Okna jego miesz-

domiar tego trwala Wielka Wojna

i niewyrobiony". W Krakowie Chowa-

denta Waclawa Chowańca. Prezes

pod Zablotowem, dziedzic sam

kania wychodzily na skwer z Plytą

pustosząca pokucki krajobraz. Mimo

niec nie trwonil czasu, ksztalcil się w

grodu Potockich unowocześnil Sta-

wytyczal plugiem zaplanowane

Nieznanego Żolnierza. Formalnie

to Czeslaw zdążyl zauroczyć się

różnych dziedzinach. Skończyl Szko-

nislawów. Przez jedenaście lat jego

wcześniej uliczki i rynek, oddzielne

byl ,,redaktorem", ale tak naprawdę

rodzinnym miastem, pelnym historii

lę Nauk Politycznych przy Wydziale

pracy (1924­1935) powstaly skwery

miejsce pozostawil na świątynie,