22

Okruchy historii

15­28 czerwca 2018 nr 11 (303) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Jak Polacy Charków budowali (cz. XXIX)

Świat polskiego kryminalu w Charkowie do 1914 roku

Każde miasto świata posiada liczne zabytki, które zachwycają podróżnych. Narody szczycą

się także wybitnymi postaciami urodzonymi na tych ziemiach. Świadectwem tego są liczne

pomniki i tablice pamiątkowe, odslaniane z okazji kolejnych rocznic. Jednak są też takie, któ-

re mrożą krew w żylach. Do nich należą zabytki związane z mrocznym światem kryminalu.

Państwowym Archiwum Permskiej

mARIAN SKOWYRA

Oblasti znajduje się dokument pt.

Charków też nie jest tu wyjąt-

,,Lista osób zeslanych z Królestwa

kiem. Zresztą, gdy przybywa się do

Polskiego z powodów politycznych

tego miasta, tutejsi mieszkańcy chcą

do Charkowa do dyspozycji MSW

ostrzec przybysza przed dzielnicą

i przeznaczonych do wyslania na

ChTZ, uważaną szczególnie za nie-

zamieszkanie, pod nadzór policji oraz

bezpieczną, która powstala w latach

osadnictwo", gdzie na liście liczącej

30. XX wieku dla pracowników fabry-

przeszlo 300 osób, 12 dzieci z rodzin

ki ciągników. Praktycznie od począt-

szlacheckich nie posiadalo pelnolet-

ku istnienia Charkowa Polacy stano-

ności. Wszyscy oni zostali wzięci do

wili jego nieodlączną część, dlatego

niewoli w Królestwie za udzial w wal-

nie należy odrzucać faktu, że nie byli

ce zbrojnej albo za zamiar przystą-

związani z przestępczością, gdyż do

pienia do niej. W tym też zespole akt

miast obok ludności przybywającej w

znajduje się dokument datowany z

Zamach Tomasza Kaczury na księcia Iwana Oboleńskiego

poszukiwaniu pracy, przybywal rów-

dnia 20 marca 1865 roku, gdzie nieja-

Partii Socjalistycznej Proletariat". W

zańcach nie wpisywano ani narodo-

nież element przestępczy.

ki szlachcic Kajetan Makowski zwra-

Jekaterynoslawiu objęto go nadzo-

wości, ani wyznania, zaskakujące

Przedstawiony temat nosi cha-

cal się do wladz policyjnych powiatu

rem policyjnym. Po uplywie dwóch

jest to, że część skazańców posia-

rakter pionierski. Brak dotychczas

z prośbą ,,o przyznanie mu w związ-

miesięcy mial zamiar wyjechać do

dala typowo polskie nazwiska takie

opracowania na ten temat. Za podsta-

ku z brakiem jakichkolwiek środków

Charkowa, jednak żandarmeria utra-

jak: Horbaś, Danilowicz, Zaslawski,

wowe źródlo zostaly zatem wykorzy-

do życia takiej samej zapomogi od

Książę Iwan Oboleński

cila nad nim kontrolę w styczniu 1905

Lisiański, Smorczewski i dwaj bra-

stane materialy prasowe, ukazujące

Skarbu Państwa, jaką otrzymywal w

roku.

cia P. i A. Szariga skazani na karę

przy jedynym katolickim kościele w

się w charkowskich gazetach, oma-

W Charkowie karę odbywaly oso-

śmierci za napad na mieszczanina.

Petersburgu, świętej Katarzyny. W

wiających przestępczość na terenie

by prowadzące antypaństwową dzia-

Inni byli skazywani na śmierć za za-

roku 1857 towarzyszyl arcybiskupowi

miasta. Pewne dane w tym temacie

lalność polityczną w Królestwie Pol-

bójstwo policjanta, czy też za sprze-

Żylińskiemu w wizytacji archidiecezji

można odnaleźć w ukraińskojęzycz-

skim. Tak oto wiosną 1909 roku trafili

ciw zbrojny w czasie aresztowania.

mohylowskiej, zwiedzil przy tej spo-

nych opracowaniach na temat historii

tu: Józef Kryszczyński, Stanislaw Ka-

Najwięcej jednak wyroków śmiertel-

sobności grób św. Andrzeja Boboli w

miasta Charkowa, wydawanych od

likst Benklewski, Jan Swoboda, Nata-

nych bylo wydawanych za tzw. eks-

Polocku, umacnial unitów w wierze i

XIX wieku. Niektóre informacje moż-

lia Smolańska vel Maria Daszkiewicz,

propriację, czyli za kradzież.

za to zostal skazany na wygnanie do

na także odczytać na kanwie publika-

Józef Babicki, Bronislaw Guzowski,

W  większości  przestępstwa

Charkowa. Odzyskawszy wolność,

cji ,,Polacy na wschodniej Ukrainie w

Teofil Bensz, Jan Sibiński i Stani-

Polaków w Charkowie do 1914 roku

odwiedzil w r. 1861 Rzym, a w marcu

latach 1832­1921". Zatem niniejsza

slaw Wawrzkiewicz. W Charkowie

wynikaly z pobudek politycznych. Po

1863 r. zostal biskupem w Sejnach, w

publikacja nosi także charakter pew-

przebywal też szlachcic z guberni

upadku powstań Polacy nie porzucali

których od 17 lat nie bylo biskupa".

nego sygnalu do dalszych możliwych

piotrkowskiej Teofil Falfasiński, za-

nadziei na odzyskanie niepodleglości

Wygnańczy los spotkal wielu in-

badań.

trzymany i oskarżony o dzialalność

i podjęli walkę ze wszystkim, co nie

nych powstańców, którzy odbywali tu

Temat przestępstwa na przykla-

antypaństwową z racji posiadania

polskie. Każdy zatem urzędnik w ich

karę, na przyklad przy budowie kolei.

dzie Charkowa należy rozpatrywać

Tomasz Kaczura

pism endeckich.

oczach jawil się jako prześladowca

Inni znajdowali się pod nadzorem

w dwóch aspektach:

W Charkowie, Kijowie i Polta-

narodu polskiego. Boleslaw Lima-

Charkowie". Natomiast mieszkający

policyjnym w więzieniu na Cholod-

- politycznych jeńców, kierowa-

wie w latach 1911­1914 przebywali

nowski i Ludwik Kulczycki w 1907

w Charkowie Marian Dubiecki tak o

nej Górze, które mialo charakter roty

nych tu dla odbycia kary;

Stanislaw i Wladyslaw Kosiorowie,

roku tak opisywali Polaków XIX wie-

tych dzieciach wysylanych na zsyl-

aresztanckiej. Tak w 1864 roku zo-

- przestępców, popelniających

pochodzący z powiatu węgrowskie-

ku: ,,W calej Europie slowo ,,Polak"

kę pisal: ,,Dziatwa ta najrychlej ginie,

stali tu zeslani Teodor Luszczyński,

wykroczenia na miejscu lub przyby-

go, których oskarżano o kontakty z

stalo się synonimem rewolucjonisty".

najskuteczniej się wytępia, a często

Ignacy Pawlikowski, Ludwik Walz

wających do tego miasta w celu po-

frakcją bolszewicką.

W książce Uszerowicza zawarto

drogi, którymi ich ku zatraceniu pro-

i wielu innych. Ciekawy przypadek

pelnienia nielegalnych czynów.

Znacznie ciekawsze są dzieje

informacje, że w imię wolności wla-

wadzono, są przerażające. Niejeden

mial miejsce 16 marca 1865 roku,

Odnośnie do tych pierwszych

przestępców odniesionych przez

snej ojczyzny niejaki Tomasz Kaczura

z nich ginąc przedwcześnie mógl z

gdy jeden z dawnych powstańców

wiele zostalo już powiedziane w po-

nas do drugiej grupy. Najczęściej in-

syn Korneliusza dnia 26 października

calą slusznością do pozostalych ró-

Józef Anzelm Żuliński (1841­1908)

przednich materialach. Choćby przy

1902 roku zostal skazany na śmierć

zbiegl z więzienia. Kierownik aresz-

okazji historii miejscowej parafii, gdy

za napad z bronią na gubernatora

tanckiego oddzialu P. Floryński infor-

relacjonowano, że w 1888 roku z

charkowskiego księcia Iwana Obo-

mowal, że w czasie prac fizycznych

Warszawy do Charkowa pod nadzór

leńskiego, który wcześniej bral udzial

w pobliżu neteczeńskiego mostu

policji zostalo zeslanych dwóch ka-

w akcji pacyfikacyjnej powstania

powstaniec ,,wykorzystując duże na-

planów ­ kamedula o. Albert Nowal-

wśród robotników i chlopów. Jednak

tężenie ludności i wszedlszy w tlum

ski i dominikanin o. Wincenty Skro-

na prośbę samego Oboleńskiego

skryl się". Dopiero latem tegoż roku

biński. Podobnie jeszcze od 1864

kara śmierci zostala zamieniona na

udalo się schwytać zbiega w pobliżu

roku przez osiemnaście lat w Char-

zsylkę do Archangielskiej guberni.

Kijowa. Żuliński zostal ostatecznie

kowie mieszkal ks. Piotr Pruski, ka-

Sam zamach mial miejsce 29 czerw-

przez sąd wojskowy skazany na 5

plan diecezji podlaskiej, aresztowany

ca 1902 roku w charkowskim ogro-

lat katorgi za ucieczkę oraz kradzież

po upadku powstania styczniowego.

dzie ,,Tivoli". Wykonawcą byl wlaśnie

żywności u ludności wiejskiej.

Feliks Konieczny w książce pt.

Tomasz Kaczura, który kilkakrotnie

W latach 1863­1865 większość

,,Święci w dziejach Narodu Polskie-

wystrzeliwszy z rewolweru, żadnego

aresztowanych w więzieniu char-

go" pisząc o przeciwnikach powsta-

razu nie trafil do celu.

kowskim stanowili dawni powstańcy

nia styczniowego wspominal więźnia

Radykalnymi metodami walki po-

z terenów Królestwa Polskiego. W

z Charkowa biskupa Konstantego

slugiwali się także czlonkowie rosyj-

1865 roku na stale przebywalo tu

Ireneusza  Lubieńskiego  (1825-

Studenci charkowskiego uniwersytetu

skiej partii ,,Narodna Wola", powstalej

562 więźniów, z których 469 osób

1868): ,,Byl to rodowity Warszawia-

w 1861 roku, z którymi wspóldzialali

pochodzilo z polskich terenów. Ogó-

nin, urodzony z rodziny znanej od

wieśników rzec ową wielką prawdę:

formacje o nich są znikome. W książ-

Polacy. Czlonkowie tej partii uwa-

lem w latach 1864­1867 przez po-

dawna z poświęcenia dla Kościola i

lepiej dobrze umrzeć niż źle żyć".

ce S. Uszerowicza pt. ,,Śmiertelne

żali, że wszelkie winy za istniejącą

mieszczenia charkowskiego tymcza-

narodu. Ksztalcony dlugo za granicą,

Jeszcze przed rewolucją 1905-

kaźnie w carskiej Rosji" wydanej w

sytuację ponosi jedynie car. Z tej też

sowego więzienia przeszlo ponad

po powrocie do Polski obral sobie

Charkowie w 1933 roku zanotowa-

1907 roku na wschód kierowano też

racji dążono do zamordowania cara

800 powstańców styczniowych, któ-

stan duchowny i pracowal przy war-

no, że w latach 1826­1917 w Char-

osoby zaangażowane w lewicowe

Aleksandra II. Ogólnie na życie cara

rych następnie kierowano do innych

szawskim kościele Wizytek. Kiedy

kowie ogloszono 38 wyroków śmier-

ruchy polityczne. Tak oto w paździer-

dokonano szereg prób zabójstwa

miast carskiej Rosji.

jego ojciec Henryk skazany zostal

niku 1904 roku do Jekaterynoslawia

telnych. Oczywiście nie wszystkie

przez indywidualnych zamachow-

Wśród doroslych w więzieniach

na wygnanie do Kurska, towarzyszyl

przybyl Bernard Szaniawski, o którym

wykonano, niektóre zamieniono na

ców. Jednak za każdym razem car

znajdowaly się także nieletni uczest-

mu i rozwinąl tam dzialalność mi-

mówiono, że ,,czlowiek ten należal do

dożywocie lub na wygnanie w gląb

uchodzil calo z zastawianych przez

nicy powstania styczniowego. W

syjną. Następnie byl proboszczem

tajnej organizacji partyjnej Polskiej

Syberii. Jednak, mimo że przy ska-