8
Kurier kulturalny
29 marca15 kwietnia 2019 nr 6 (322) * Kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Śluby króla Jana Kazimierza w sztuce polskiej
wiu. Nieprzypadkowo wlaśnie tam,
rozumieniu, katedra w lacińska we
i wizerunku Matki Bożej Laskawej z
Adama Scholza Wolfowicza w 1597
Rozmowa ANNY GORDI-
w okresie powojennym, bo duża
Lwowie ma wyjątkowy, szczególny
Jasną Górą. Na Jasnej Górze przed
roku, z pamięcią o zmarlej wnuczce
JEWSKIEJ z MARIUSZEM
część mieszkańców Lwowa trafila do
wejściem do kaplicy Czarnej Madon-
Katarzynie Domagalicz. Dopiero po
związek z Jasną Górą.
OLBROMSKIM, literatem,
tego miasta. A z nimi część zbiorów
ny, widnieje kopia obrazu Jana Ma-
pewnym czasie trafil do katedry. Mo-
dyrektorem Muzeum Anny
Jakie, zdaniem Pana, są
Ossolineum, wiele dziel sztuki, jak
tejki ,,Śluby króla Jana Kazimierza".
dlitwy przed tą natchnioną wizją trwa-
i Jaroslawa Iwaszkiewiczów
jeszcze inne powody tego
Panorama Raclawicka, czy nieco
Może nie wszyscy pielgrzymi, którzy
ją już kilkaset lat. Obraz ten poza
w Stawisku.
związku?
później pomnik Aleksandra Fre-
jego wielkim znaczeniem religijnym
To wydarzenia o trzy wieki póź-
tam tysiącami przybywają codzien-
dry. Warto dodać, że replikę dziela
jest też natchnionym wiarą dzielem
niejsze. Chodzi o jasnogórskie śluby
nie, orientują się jaka jest tego przy-
Zbliża się wlaśnie kolej-
Matejki w ostatnim okresie stworzyl
czyna. Ale wlaśnie to umiejscowienie
sztuki. Świadczy o talencie artysty
narodu. W latach stalinowskich, okre-
na rocznica ślubów króla
utalentowany artysta Janusz Szpyt,
arcydziela Matejki, ma swoją glębo-
i jego wrażliwości religijnej, o wyso-
sie totalitarnego ,,potopu", nasilenia
Jana Kazimierza we Lwo-
a praca zostala umieszczona w pre-
ką, religijną i historyczną wymowę.
kim poziomie sztuki chrześcijańskiej
sowietyzacji i ateizacji, szczególne-
wie. Zanim porozmawiamy
zbiterium sanktuarium maryjnego w
w tamtym okresie we Lwowie.
go zagrożenia kraju, w więzieniu w
o tym jakie ten doniosly fakt
Wspomnial Pan o dziele
Lubaczowie.
Należy również wspomnieć, że
Komańczy Prymas Polski kardynal
znalazl odzwierciedlenie w
Matejki. Może wróćmy do
po raz pierwszy w dziejach naszej
Stefan Wyszyński, ulożyl natchniony
W lacińskiej katedrze we
sztuce, może przybliżmy to
glównego tematu naszej
kultury, używając literackiej prze-
tekst ślubów jasnogórskich zainspiro-
Lwowie pięknie też o ślu-
wydarzenie.
rozmowy, do dziel inspirowa-
Tak, oczywiście. Zacznijmy od
nośni, o Matce Bożej jako Królowej
wany pamięcią o ślubach lwowskich
bach królewskich mówią wi-
nych ślubami króla Jana Ka-
przypomnienia. Oto 1 kwietnia 1656
traże...
Tak. Okres XIX wieku byl czasem
roku w katedrze lwowskiej przed
wspanialego rozwoju witrażownictwa
slynącym już wtedy cudami wizerun-
we Lwowie. W tym czasie świetnie
kiem Matki Bożej Laskawej zlożyl
ozdobiono również katedrę lacińską,
swe śluby król Jan II Kazimierz Waza.
w której prześwitują slońcem na-
Oglosil wówczas Maryję Królową
tchnione dziela najwybitniejszych ar-
Korony Polskiej. Śluby te monarcha
tystów, między innymi: Jana Matejki,
skladal w szczególnie dramatycznej
który razem Tomaszem Lisiewiczem
sytuacji w jakiej znalazla się Rzeczy-
stworzyli cykl ,,Święci Patronowie
pospolita, kiedy opanowanemu przez
Polscy". Szczególną uwagę zwraca-
wojska szwedzkie krajowi, systema-
ją wlaśnie ,,Śluby Jana Kazimierza"
tycznie rabowanemu i okrutnie nisz-
Józefa Mehoffera. Nad oltarzem
czonemu, grozila zupelna katastrofa.
glównym znajduje się piękny witraż
Byl to jeden z najważniejszych aktów
,,Najświętsza Maryja Panna Królowa
religijnych i historycznych w dziejach
Korony Polskiej" Edwarda Lepszego,
Rzeczypospolitej. Król w obecności
ucznia Matejki. Lepszy byl absol-
legata papieskiego, biskupów, se-
wentem krakowskiej Szkoly Sztuk
natorów, wszystkich stanów, klęcząc
Pięknych, pomagal Matejce przy re-
w lwowskiej katedrze u stóp wize-
alizacji polichromii w kościele mariac-
runku Matki Bożej Laskawej obral
Śluby Jana Kazimierza, Jan Matejko
kim. Mieszkal jakiś czas we Lwowie,
Ją za patronkę wszystkich ziem i
pracowal na politechnice, gdzie byl
króla Jana Kazimierza. W trzechset-
wszystkich narodów Rzeczypospo-
Polski i Polaków pisal w poemacie
zimierza w literaturze i sztu-
profesorem rysunku i modelowania.
ną ich rocznicę. Potajemnie przekazal
litej, wymieniając je po kolei. Cale
wydanym w 1568 roku ,,Censtocho-
ce. Jakie z nich są najbardziej
Dla Lwowa ma też inne zaslugi, bo
tekst poza bramy więzienne. Śluby te
wielkie królestwo polecil Jej obronie
va" poeta polsko-laciński Grzegorz z
znane?
zalożyl i prowadzil szkolę malarstwa
zostaly zlożone na Jasnej Górze 26
Tak. Zanim odpowiem na to pyta-
i opiece. Piękny, w barokowym stylu
Sambora. Należal do plejady poetów
dla kobiet.
sierpnia 1956 roku przez Episkopat
nie, chcialbym zaznaczyć, że trzeba
tekst ślubów napisal święty Andrzej
staropolskich, którzy tak jak Mikolaj
Polski i milion wiernych obecnych
mówić o dzielach dotyczących zarów-
Bobola. Wtedy, w czasie ,,potopu"
Rej z Żurawna, Szymon Szymono-
Projekt witraża ,,Śluby
w czasie uroczystości. W tekście
no ślubów króla Jana Kazimierza jak
szwedzkiego przysięga ta pobudzila
wic ze Lwowa tworzyli zręby naszej
Jana Kazimierza" stworzyl
tym znajdujemy przypomnienie o
i o tych, które odnoszą się do same-
serca, wiarę, nadzieję. Zmobilizowa-
narodowej kultury literackiej. We
też Stanislaw Wyspiański.
trzechsetnej rocznicy wydarzeń we
go wizerunku Matki Bożej Laskawej.
la spoleczeństwo do oporu i walki.
wspomnianym poemacie, świadczą-
Jak do tego doszlo?
W roku 1892 wladze kościelne
Lwowie. Także powtórzenie o odda-
Z oczywistych względów. Nie można
Byla wielkim wezwaniem na które
cym o dużym talencie autora, Grze-
zamówily witraż do okien prezbite-
niu w opiekę kraju Matce Bożej jako
oddzielić tych dwóch tematów. I tu
przyszla odpowiedź. Jak wiadomo
gorz z Sambora opisal dzieje świętej
rium, który mial być poświęcony Ja-
Królowej Narodu Polskiego. Są więc
od razu trzeba też wspomnieć, że
po wielu zmaganiach, kraj zostal wy-
Ikony i Jej peregrynacji, dziś wizerun-
nowi Kazimierzowi. Powstalo dzielo
istotne powody, aby mówić o szcze-
sam obraz zostal namalowany przez
zwolony.
ku Matki Boskiej Częstochowskiej, z
wówczas nowatorskie, wstrząsające
gólnym związku katedry lwowskiej
lwowskiego mieszczanina i artystę
Ziemi Belskiej w pobliżu Lwowa aż
Śluby zostaly zlożone już
w swej wymowie. Artysta tematem
do Częstochowy. Poemat napisal po
po bohaterskiej obronie Ja-
uczynil wlaśnie śluby lwowskie króla.
lacinie, a spolszczyl go później Win-
snej Góry, o której wieść ro-
Nowatorstwo dziela polegalo zarów-
centy Stroka.
zeszla się echem po calym
no na formie jak i treści. Staral się te-
kraju...
Jakie dziela powstaly póź-
mat zaktualizować, ukazać analogię
Tak, w listopadzie 1655 roku
niej na ten temat?
miedzy wydarzeniem z okresu poto-
armia szwedzka dowodzona przez
Trzeba wspomnieć o wielu dzie-
pu szwedzkiego, a wspólczesnymi
generala Bernharda Müllera licząca
lach zarówno malarskich, literackich,
sobie czasami. Podzielil kompozycję
trzy tysiące żolnierzy stanęla pod
muzycznych jak również będących
witraża na dwie części. Pierwsza jest
murami Jasnej Góry. Opór najeźdź-
dzielami rzemiosla artystycznego.
zgodna z opisami wydarzenia, bo w
com stawilo jedynie stu sześćdzie-
Bez wątpienia najbardziej znanym
dolnej części artysta przedstawil mo-
sięciu żolnierzy, nie wyszkolonych,
obrazem przestawiającym ,,Śluby
narchę klęczącego przed oltarzem,
,,od pluga", dwudziestu szlachciców
Jana Kazimierza" jest wspomniany
w otoczeniu hetmanów i przedstawi-
ze slużbą oraz zakonnicy, grupa
już obraz Jana Matejki. Mistrz na-
cieli wszystkich stanów, modlącego
kobiet pelniąca slużbę sanitarną.
malowal go po gruntownych studiach
się do Matki Boskiej o odwrócenie
Obroną dowodzil bohaterski prze-
realiów i umieścil w nim wszystkie
nieszczęść w czasie potopu. Druga,
or paulinów August Kordecki. Opór
historyczne postacie. Przede wszyst-
górna część projektu przedstawia
obrońców, oprócz pobudek patrio-
kim króla wraz z malżonką Marią
projekcję wizji monarchy tragiczny
tycznych, mial też motywy religijne.
Ludwiką, klęczących przed świętym
obraz Ojczyzny. ,,Polonia" zostala na-
Uważano, że innowiercy, prote-
Wizerunkiem. Tworzyl go od marca
malowana w szkarlatnym plaszczu,
stanccy Szwedzi nie mogą pohańbić
do października 1893 roku. Dzielo
na którym widnieją biale orly, z mie-
tego miejsca. Mimo użycia przez na-
nie zostalo dokończone, bo prace
czem u pasa. Twarz Polonii jest pelna
jeźdźców ciężkich armat, po dlugiej i
przerwala śmierć artysty. W prawej
bólu, jest już konająca. Otaczają ją
zaciętej walce Szwedzi odstąpili od
części obrazu, wiele postaci jest
przerażone postacie, pelne zwątpie-
oblężenia. Obrońcy wierzyli, że oca-
potraktowanych zaledwie szkicowo.
nia i rozpaczy, wyciągające bezradnie
lenie zawdzięczają opiece i pomocy
Ale jednak jest to obraz wspanialy,
dlonie ku Madonnie. Przedstawienie
Matki Bożej. Wieść o tej wiktorii i o
będący jakby zwieńczeniem wiel-
Wyspiańskiego, to także obraz wspól-
jej przyczynie rozeszla się szybko po
kiej historycznej ,,powieści" Matejki
czesnego mu spoleczeństwa, pelne-
calym kraju. Śluby króla we Lwowie
o dziejach narodu i państwa. Obraz
go zwątpienia i rozpaczy w okresie
i zawierzenie calego państwa opiece
jak wiele jego prac ma ogromne
zaborów. Artysta polożyl akcent na
Matki Bożej mialy z wcześniejszymi
rozmiary. Przed wojną można go
postaci konającej Ojczyzny, ukazując
wydarzeniami w Częstochowie bez-
bylo podziwiać w Galerii Narodowej
analogię pomiędzy sytuacją Polski
pośredni związek. W tym sensie, tak-
we Lwowie. Dziś prezentowany jest
z polowy XVII końca XIX wieku.
że z wielu innych powodów, w moim
w Muzeum Narodowym we Wrocla-
