11

www.kuriergalicyjski.com * Kurier galicyjski * 29 marca­15 kwietnia 2019 nr 6 (322)

Lwów uczcil 110. rocznicę urodzin  W pelniejszej lekturze Leca

Lwów jest potrzebny,

Stanislawa Jerzego Leca

by zrozumieć te teksty

W pierwszych dniach żydowskiego święta Purim we Lwowie ­

Z LIDIĄ KOŚKĄ rozma-

rodzinnym mieście Stanislawa Jerzego Leca, obchodzono 110-

wial WOJCIECH JANKOW-

SKI.

lecie jego urodzin. 20 marca niedaleko domu, gdzie mieszkal,

w dawnym parku Kościuszki zostala otwarta wystawa o Jerzym

Ze Lwowa pochodzi wie-

lu ludzi literatury. Są sylwet-

Lecu, zaś w Palacu Potockich odbyla się akademia z udzialem

ki, których twórczości nie

da się czytać inaczej, jak

badaczy jego twórczości z Ukrainy i z Polski.

poprzez Lwów. Są tacy, któ-

rych można czytać ,,obok"

z tlumaczy nie przekaże tych treści w

Lwowa. Jaki jest Stanislaw

innym języku. Więc polecam Leca.

Jerzy Lec?

We lwowskich obchodach 110.

Ponieważ Lec byl poetą i afory-

urodzin Stanislawa Jerzego Leca

stą, albo można powiedzieć poetą

uczestniczyl też jego syn Tomasz.

aforyzmów, to ze względu na sam

Spotkanie z nim oraz pokaz fragmen-

ten gatunek, który zaklada uniwer-

Lidia Kośka

tów filmów dokumentalnych z archi-

salność i powszechne zrozumienie,

wum rodzinnego Leców odbywaly

można na to pytanie odpowiedzieć,

angielskim, to takie tlumaczenie jest

się w Palacu Kultury im. Hnata Chod-

że Lwów nie jest tu potrzebny, bo to

niemożliwe. Jest możliwy przeklad

kiewicza. Po zakończeniu spotkania

są teksty, które mają być zrozumiane

odlegly, oddanie intencji, idei, nato-

Tomasz de Tusch-Lec podsumowal:

przynajmniej w naszym kręgu kultu-

miast cala ta sztuka, artyzm, piękno

­ Przyjemnie jest wrócić po

rowym. Ale cale moje wystąpienie

jest już nie do oddania.

roku do Lwowa, gdzie w 2018 roku

bylo o tym, że każdy tekst można

Dowiedzialem się dziś

przy ul. Slowackiego odsloniliśmy

czytać warstwowo. Istnieje taka lek-

od Pani, że rodzina Leca po-

tablicę na budynku, w którym ojciec

tura, która jest lekturą szerszą, pel-

chodzila z Bukowiny.

mieszkal. A teraz na 110. rocznicę

niejszą i dopelniającą, w której ten

Ze strony matki. Jest takie zdanie

jego urodzin miasto przygotowalo

skladnik lwowski jest bardzo potrzeb-

w ,,Sanatorium pod klepsydrą" Bru-

szereg spotkań w bardzo ciekawych

ny, żeby zrozumieć Leca. Przy czym

nona Schultza ,,czy pod stolem, który

miejscach. Jestem pod ogromnym

nie chodzi o jakieś anegdoty lwow-

nas dzieli, nie trzymamy się tajnie za

wrażeniem Biblioteki Uniwersyteckiej

skie, tylko pewien kontekst kulturo-

ręce?". I to się potwierdza: Paul Ce-

(Biblioteki Naukowej Lwowskiego

wy, którym byl Lwów i te galicyjskie

lan, Stanislaw Jerzy Lec, Icyk Manger.

Narodowego Uniwersytetu im. Iwa-

tereny, z których Lec pochodzil, jako

To wszystko się przenika w orbitach

na Franki ­ red.), która byla jednym

zaplecze kulturowe, które się w tych

czerniowiecko-lwowsko-wiedeńsko-

z ulubionych miejsc pracy ojca. Jest

aforyzmach pojawia. Można powie-

warszawskich, które się lączą. To jest

tam jeszcze katalog książek, z które-

dzieć, że jest możliwa i taka, i taka

piękne w literaturze i kulturze, bo jest

Tomasz de Tusch-Lec

go on na pewno korzystal. Co mnie

lektura, ale im więcej o Lecu wiemy,

jakąś szansą na zrozumienie.

Lidia Kośka w rozmowie z dziennika-

jeszcze w szczególności poruszylo,

KONSTANTY CZAWAGA

tym glębiej możemy go czytać.

Powiedziala nam Pani

rzami Kuriera i Radia WNET. ­ Spo-

to osoby, które przychodzily tutaj, na

tekst i zdjęcie

Czy Pani zdaniem te afo-

dzisiaj jakie jest znaczenie

tykamy się w rocznicę urodzin Leca

te spotkania ­ one byly naprawdę,

ryzmy są przetlumaczalne

slowa ,,lec" w hebrajskim i

wedlug kalendarza żydowskiego we

­ Obchody we Lwowie 110.

autentycznie zainteresowane. Nie

na inne języki?

jidysz.

Lwowie, natomiast 6 marca spotka-

rocznicy urodzin Stanislawa Jerzego

widać tu jeszcze tego co na przyklad

Nie wladam tyloma językami, by

Przede wszystkim w hebraj-

liśmy się w Szczecinie i to też bylo

Leca zorganizowaliśmy we wspól-

obserwuję w Polsce: presji mediów,

móc to powiedzieć, ale z pewnością

skim, a jidysz to odziedziczyl. W

symboliczne, że tam zaproszenie

pracy ze Stowarzyszeniem Lwów

gdy ludzie jakoś pobieżnie wszystko

w językach slowiańskich jest latwiej

hebrajskim pojawia się w pierwszym

przyszlo tak po prostu, samo z siebie,

­ miasto literatury UNESCO, Ukra-

traktują. Tutaj zaobserwowalem bar-

i może także w języku niemieckim,

Psalmie Dawidowym, gdzie jest po-

od entuzjastów twórczości i świadczy

ińskiego PEN-Centrum i środowiska

dzo glębokie zainteresowanie, jakieś

bo on byl dwujęzyczny tak napraw-

wiedziane ,,pośród leców nie zasia-

to o uniwersalizmie jego twórczości.

przyjaciól kultury, którzy są skupieni

takie sensowne zainteresowanie, i

dę, slyszal gdzieś ten język w sobie

daj", czyli w tlumaczeniu na polski

Kończąc swoją wieloletnią pracę

wokól czasopisma ,,Ї"(Ji) ­ powiedzial

myślę, że aforyzmy ojca w tej chwili

i mial dobrego tlumacza w osobie

,,pośród szyderców". Ten szyderca

nad książką o Lecu, pomyślalam

Andrij Pawlyszyn, tlumacz i dzialacz

i w tym miejscu są na czasie. Zauwa-

Karla Dedeciusa, który też wladal

w psalmie jest personą absolutnie

sobie: no, ale jaki to byl dzień w ka-

spoleczny.

żylem też zainteresowanie jego twór-

oboma językami. Natomiast afo-

negatywną, natomiast w naszym

lendarzu żydowskim? I sprawdzalam

Na pytanie, czy aforyzmy Leca

czością poetycką, i że ojciec jest tutaj

ryzmy języka są oparte na grach

pojęciu jest personą krytyczną. Lec

wielokrotnie, żeby się upewnić, bo

są w pelni przetlumaczalne na język

doceniony również jako poeta.

slownych, więc jeżeli taka gra jest

byl wlaśnie kimś takim: szydercą,

wydawalo się to absolutnie niewiaro-

ukraiński, Andrij Pawlyszyn wyjaśnil,

Podczas spotkań padly również

niemożliwa w języku wloskim lub

blaznem, kpiarzem.

godne, że Lec urodzil się w Purim. To

że jego zdaniem one na żaden język

pytania o to, czy Stanislaw Jerzy Lec

jest najweselsze święto w kalendarzu

do końca nie są przetlumaczalne, bo

wspominal Lwów ­ miasto, w którym

żydowskim. Nazywane jest karnawa-

są to bardzo krótkie wzorce poezji.

się urodzil. Tomasz de Tusch-Lec po-

lem żydowskim, bo obchodzone jest

Wysokiej poezji. ­ Poezja nigdy nie

wiedzial:

w ten sposób, że należy się upić z ra-

jest przetlumaczalna na inny język,

­ Ojciec skupil się na twórczości.

dości, obdarowywać innych. Zdarzają

bo wplyw ma aliteracja, rytm, aluzje,

Przez ostatnie dziesięć lat nie wspo-

się wtedy formy teatralne. Nazywają

kontekst i setki innych czynników,

minal swego dzieciństwa. Ale kiedy

się Purim-szpil. Więc bylo to czymś

które nie są przetlumaczalne ­ za-

odwiedzali go koledzy, to wspominali

absolutnie wyjątkowym i uważam, że

znaczyl. ­ Tym nie mniej uniwersalny

swoje studenckie czasy, wizyty w ka-

jest to najlepszy dzień na urodziny

przekaz twórczości Leca ­ to jest to,

wiarniach lwowskich. Byl polskim po-

dla satyryka. Ale jest też drugi aspekt

co możemy zaproponować czytelni-

etą. Ojciec nie mógl tworzyć na emi-

tego karnawalu. Nam w tej chwili kar-

kowi ukraińskiemu. Niech pozostaną

gracji, musial mieć kontakt z żywym

nawal kojarzy się wylącznie z jakimiś

może jakieś tam zagubione po drodze

językiem polskim. Wiersze może

zabawami. Natomiast karnawal pu-

szczególy. Niestety, tak jest zawsze z

jeszcze tak, ale w przypadku fraszek

rimowy ma drugie dno, ponieważ to

tlumaczeniami i nie ma idealnych tlu-

i aforyzmów, gdzie po prostu żyje się

święto obchodzi się dlatego, że miala

maczeń. Natomiast my przekazujemy

dniem codziennym, gdzie wchodzą

się dokonać zaglada Żydów w Persji,

humanistyczne przeslanie, które Lec

nowe sformulowania, gra slów, trzeba

ale się nie dokonala. I w twórczości

chcial przekazać światu. Dlatego pra-

mieć do czynienia z żywym, bieżą-

Leca istnieje takie drugie dno. Nie

cujemy zarówno z jego aforyzmami,

cym językiem polskim. Ojciec zdawal

karnawal wenecki, lecz karnawal pu-

jak z jego wierszami i innymi elemen-

sobie świetnie z tego sprawę. Koń-

rimowy. Karnawal Lecowski".

tami jego spuścizny.

czyl polonistykę we Lwowie. Rodzina

Andrij Pawlyszyn dodal:

21 marca w Narodowej Bibliote-

ojca byla już calkowicie spolonizowa-

­ Zapoznanie się z twórczością

ce Naukowej Akademii nauk Ukra-

na, poslugiwala się językiem polskim.

Leca może dla wielu ludzi być po-

iny im. Wasyla Stefanyka (dawne

Natomiast żydowskość ojca jest tylko

wodem i stymulować do tego, by na-

Ossolineum) polska literaturoznaw-

jakby w filozofii, w tym, że znal dobrze

uczyć się języka polskiego, bo Lec,

czyni i eseistka dr Lidia Kośka za-

tę kulturę. Ojciec zresztą byl apoli-

klasyk, wyrazil się najlepiej w tym ję-

prezentowala monografię ,,Lec. Au-

tyczny. Nawet po Holokauście nigdy

zyku. Dlatego, by go najlepiej poznać

tobiografia slowa".

nie mówil o zbrodniach niemieckich,

i móc wglębić się w jego mądrość,

­ Bardzo się cieszę, że jestem tu

tylko zawsze mówil o zbrodniach fa-

Fragment wystawy w dawnym Parku Kościuszki

trzeba tego języka się nauczyć. Nikt

z taką ,,misją lecowską" ­ powiedziala

szystowskich i nazistowskich.