img
14
Okruchy historii
29 marca­15 kwietnia 2019 nr 6 (322) * Kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Mieszkaliśmy przy ulicy 3 Maja w Stanislawowie
ne znaleźli w dokumentach, że ojciec
Ojciec mial także zapatrywania
się jednak, żeby więcej dzieci bylo
Nasza podróż do Kazachstanu
Rozmowa JAROSLAWA
byl w wojsku austriackim i bronil
patriotyczne. Namawiali go nawet
z rodzin inteligenckich i kupieckich.
trwala okolo dwóch tygodni, ile to
KRASNODĘBSKIEGO z JE-
twierdzy przemyskiej, gdy wybuchla
czlonkowie Obozu Zjednoczenia Na-
Uczniowie tworzyli bardzo zróżnico-
bylo tysięcy kilometrów, trudno mi
RZYM TOMASZKIEM, inży-
I wojna światowej. Walczyl też w Pol-
rodowego, żeby kandydowal na po-
wane, wielonarodowościowe, środo-
powiedzieć. Najpierw zawieźli nas po
nierem budowlanym, który
skiej Dywizji Syberyjskiej podczas
sla. Pamiętam taką historię. Gdy bola-
wisko. Lekcje zaczynaliśmy od modli-
utartym szlaku do wsi Pieszczanki.
przed wojną mieszkal w Sta-
rewolucji z bolszewikami. Ojciec w
ly mnie stopy, ojciec zaprowadzil mnie
twy, a na gimnastyce graliśmy w dwa
Później trafiliśmy do większej miej-
nislawowie.
trybie administracyjnym dostal 10 lat
do poradni kolejowej, w której praco-
ognie. Wszyscy uczyliśmy się już od
scowości Presnogorkowka, z której
lagru, lecz do niego nie dojechal. 30
wal. Ortopeda po zbadaniu stwierdzil,
trzeciej klasy języka ukraińskiego, to
matka zdecydowala się uciec. Byla
Z tego co mi wiadomo,
listopada 1941 roku, czyli kilka mie-
że mam plaskostopie. A ja coś sly-
byl jedyny przedmiot, który sprawial
tzw. amnestia, NKWD calą tę kolonię
to Pana związki rodzinne są
zlikwidowalo, ale stwierdzili, że jeste-
bliższe ze Lwowem.
śmy tu potrzebni do pracy, bo jest
Ojciec [Stanislaw] niedlugo po
wojna i nie wolno stąd wyjechać, za
ukończeniu medycyny we Lwowie
ucieczkę grozilo nam więzienie. Do
otrzymal propozycję posady leka-
wybuchu wojny sowiecko-niemiec-
rza na kolei w Stanislawowie, gdzie
kiej można bylo jakoś żyć, przesy-
mieścila się Dyrekcja Kolei. Wów-
lano nam paczki, między innymi od
czas byly duże trudności mieszka-
doktora Gutta.
niowe spowodowane I wojną świa-
Z calej tej grupy polskiej tylko
tową. Na pewno w grę wchodzily
matka zdecydowala się uciec, za-
także pieniądze, w Stanislawowie
placiliśmy szoferowi, wożącemu bele
latwiej bylo się zakorzenić mlodemu
welny, między którymi się schowali-
lekarzowi. Po ślubie rodzice zdecy-
śmy. Wysadzil nas pod delegaturą
dowali się wyjechać. Mimo wszystko
rządu polskiego w Kustanaju. Byla
uwielbiali Lwów, jak większość jego
to końcówka listopada 1941 roku,
mieszkańców i z żalem wyjeżdżali
mniej więcej, kiedy mój ojciec umie-
do Stanislawowa, o którym mówili,
ral z glodu. [...] W Bytomiu znaleźli-
że jest dziurą i prowincją.
śmy się dopiero w lutym 1947 roku.
Udalo się wam otrzymać
Wyjechaliśmy z Afryki z polskiego
lokum w centrum miasta...
osiedla Kidugala (obecna Tanzania)
Mieszkaliśmy w nowoczesnym
w lecie poprzedniego roku. [Na temat
budynku kolejowym wybudowanym
tulaczki wojennej Jerzego Tomaszka
w dwudziestoleciu międzywojennym
jest dostępnych wiele informacji w
przy ulicy 3 maja nr 19. Mieścil się
Internecie. Między innymi w glośnym
w nim zaklad fryzjerski i sklep spo-
filmie ,,A Little Poland in India" wypro-
żywczy tzw. konsum kolejowy. Pra-
dukowanym w 2013 roku].
cownicy na kolei bez pieniędzy mogli
w nim kupować, z tym, że na końcu
Jak to się stalo, że wró-
Jerzy Tomaszek
miesiąca musieli się rozliczać. W bu-
cil Pan do Stanislawowa po
sięcy po podpisaniu umowy Sikorski-
dynku byla też duża sala, w której od-
szalem na ten temat. Jak wracaliśmy
mi trudności w nauce. W domu w
tylu latach?
Towarzystwo Milośników Lwowa
Majski, zmarl w transporcie więźniów
bywaly się różnego rodzaju zabawy
już do domu, to powiedzialem ojcu
ogóle nie mówilo się po ukraińsku.
nieopatrznie, że ,,to bardzo dobrze, że
[i Kresów Poludniowo-Wschodnich]
na biegunkę glodową, bo nie bylo ani
publiczne. Nasza rodzina zajmowala
Przebieg wojny w Stani-
mam plaskostopie, bo przynajmniej
organizowalo wycieczki, zbierali
jedzenia ani picia.
narożne, pięciopokojowe mieszka-
slawowie byl okrutny dla in-
do wojska nie pójdę". Do dzisiaj pa-
chętnych na wyjazd na Kresy, nie
Nas też wywieźli 13 kwietnia 1941
nie na drugim piętrze. Bylo tam pięć
teligencji, nie próbowaliście
należalem do nich, ale mialem staly
roku. Tego dnia, w nocy byla wywózka
pokoi, z kuchnią, lazienką i ubikacją.
miętam, jak ojciec mój tlumaczyl, że
uciekać?
kontakt z jego czlonkami. Zdecy-
rodzin aresztowanych i rodzin katyń-
Sporą jego część zajmowal ojciec na
myśmy ponad sto lat walczyli, żeby
To ciekawa historia. Rodzice byli
dowaliśmy się dzięki nim pojechać
skich w Stanislawowie. Pod dom pod-
prywatną praktykę lekarską. Mieszka-
byla wolna Polska, że wreszcie jest
zaprzyjaźnieni z doktorem Janem
na wschód w 2005 roku, tylko dla-
jechala ciężarówka, a myśmy pakowali
nie posiadalocztery balkony, za-
Wojsko Polskie, a ja wygaduje takie
Guttem, z poronińskiej rodziny, który
tego, że w programie wycieczki byl
najpotrzebniejsze rzeczy, nie pilnowa-
pamiętalem, że w okresie wielkanoc-
rzeczy.
mial wlasną klinikę w Stanislawowie.
Stanislawów. To nieporównywalnie
no nas wtedy. Myśmy mieli szczęście
nym, gdy jeszcze nie bylo lodówek, to
Mama [Zofia] byla dobrze wy-
On jako góral robil studia w Szwaj-
na balkonie trzymaliśmy zapasy.
ksztalconą kobietą, miala ukończone
Z balkonów mogliśmy obser-
konserwatorium muzyczne, lecz przed
wować defilady wojskowe, jakie
wojną zajmowala się prowadzeniem
maszerowaly przed wojną w święto
domu. Miala zdolności manualne i
3 maja i 11 listopada. Pamiętam, że
szyla różne ubrania dla rodziny.
zza firanki oglądalem też, jak do Sta-
Pamięta Pan swoje pierw-
nislawowa wkraczali Sowieci.
sze kroki w szkole?
Powiązania mojej rodziny z
Lekarze tworzyli miejsco-
Niemcami, jakich bylo wiele w Gali-
inteligencję przed wojną.
cji, z pewnością sprawily, że najpierw
Czy Pana rodzice wlączali się
poslano mnie do przedszkola nie-
w życie spoleczne miasta?
Ojciec, jak najbardziej poza pracą
mieckojęzycznego w Stanislawowie.
zawodową, udzielal się w wielu towa-
Niestety bardzo szybko zlapalem
rzystwach. Dzialal przede wszystkim
dyfteryt i na tym się skończyla moja
w Polskim Związku Narciarskim, który
niemiecka edukacja. W Polsce udalo
wspóltworzyl w Stanislawowie. Jeździl
mi się jeszcze skończyć piątą klasę
bowiem dobrze na nartach w Karpa-
w tzw. ćwiczeniówce [czyli Szkoly
tach, zwykle w Worochcie, gdzie od-
Ćwiczeń], z czego przez dwie klasy
bywaly się zawody sportowe. Jednak
udzielano mi lekcji prywatnych. Moim
nie występowal jako zawodnik, ale
nauczycielem byl wtenczas dyrektor
byl jednym z ich organizatorów. Byly
ćwiczeniówki [Wladyslaw] Drabik.
Dom Polskiego Związku Kolejowców, w którym mieszkala rodzina Tomaszków
to skoki narciarskie i slalom.
Byla to szkola państwowa, starano
większe miasto niż przed wojną,
w nieszczęściu. Oficer NKWD nie
carii, a jako mlody czlowiek uprawial
gdy mieszkalo tam okolo 70 tys.
tylko nie utrudnial pakowania, stwier-
zapasy, walczyl ze slynnym Stanisla-
osób, a obecnie posiada ponad 300
dzil, żebyśmy wzięli dużo rzeczy, bo
wem Cyganiewiczem. Byl prominent-
tys. mieszkańców. Centrum bylo
jedziemy w dlugą drogę. Wzięliśmy
ną i znaną osobą w Stanislawowie.
niezniszczone, w bardzo dobrym
ze sobą między innymi dwa albumy
Mial dwa samochody, jeden wielki,
stanie, zachowaly się zabytkowe
rodzinne. Z kamienicy naszej zabrano
nieznanej mi marki amerykańskiej.
budynki, chyba lepiej wyglądaly niż
także żonę adwokata z pięcioletnim
Gutt zaproponowal też rodzicom we
secesyjne kamienice w Bytomiu.
dzieckiem, jej drugi starszy syn zdążyl
wrześniu 1939 roku: ,,Sluchajcie, to
Odnioslem pozytywne wrażenie,
uciec. W transporcie matka spostrze-
wygląda bardzo niepewnie, jedźmy
nie byla to już dziura i prowincja, jak
gla, że to jedno dziecko, z którym je-
w dwie rodziny do Szwajcarii", lecz
mówili o Stanislawowie moi rodzice.
dzie, jest nieochrzczone, co wzbudzilo
rodzice się nie zgodzili, chcieli pozo-
Widać, że jest to duże miasto. Mimo
wśród obecnych pań dużo emocji. Ja
stać w Stanislawowie, zresztą Gutto-
nie jestem czlowiekiem senty-
jako najstarszy [dwunastoletni!] męż-
wie również tak postanowili.
mentalnym, ,,wyjazd do Sojuza"
czyzna w tym wagonie zostalem więc
Sowieci, gdy wkroczyli, od razu
wyleczyl mnie z sentymentu, jednak
ojcem chrzestnym.
wyrzucili nas z domu. Ojca zaaresz-
postanowilem tam pojechać, znala-
towali 10 października, jeszcze zdą-
Jak wyglądala wasza po-
zlem swoją dawną szkolę i dom, w
żyl nam zalatwić inne mieszkanie, a
dróż i pobyt w Kazachsta-
Dzieci z matkami zeslane do Kazachstanu w 1940 roku
którym mieszkalem.
nasz budynek zajęlo wojsko. Zapew-
nie?