img
17
www.kuriergalicyjski.com * Kurier galicyjski * 29 marca­15 kwietnia 2019 nr 6 (322)
VI widowisko z cyklu
nakrycia glowy byl ściśle przestrze-
części) w XIX w. produkowane byly
przy pomocy igly, pleciono na spe-
gany zarówno przez mieszczanki,
w Kańczudze ­ slynnym ośrodku ko-
cjalnych krosnach-ramce (w techni-
jak i przez wieśniaczki. Różnily się
ronkarstwa. Potwierdzają to notatki
ce ,,branie"), rzadziej szydelkiem czy
Poezjo, jak Ci na imię?"
czepce przeważnie tylko jakością
Seweryna Udzieli datowane końcem
na drutach (często jako alternatywa
materialu i zdobieniem. Czepce za-
XIX w. Wyroby byly rozpowszechnia-
do techniki ,,branie").
W ramach Światowego Dnia Poezji, Centrum
kladano w polączeniu z innymi ro-
ne daleko poza okolice Kańczugi, w
dzajami ręcznikopodobnych i chust-
tym na terenach etnograficznej Boj-
Techniki wykonania
Kultury Polskiej i Dialogu Europejskiego w Iwa-
kowych nakryć glowy ­ podwiką (,,pe-
kowszczyzny.
Zauważyć trzeba, że jednym z
no-Frankiwsku (dawnym Stanislawowie) po raz
remitka"), rąbkiem (,,rantuch"), chustą
Czepce można bylo kupić na
najdawniejszych sposobów wykona-
(,,chustyna"), co tworzylo oryginalne
jarmarkach, targach, w sklepikach,
nia czepców byla archaiczna technika
szósty zorganizowalo widowisko slowno-muzycz-
sposoby zawijania glowy. Jednak-
nierzadko nimi handlowali przemie-
,,branie" (w obcej literaturze przedmio-
ne ,,Poezjo, jak Ci na imię?". Glównym akcentem
że w stroju miejskim ciągle dążono
rzający Galicję Żydzi. Zdaniem au-
tu używany jest termin anglojęzyczny:
do ubierania się ,,po modnemu", w
torki, taki sposób rozpowszechnienia
sprang), która w XIX ­ na początku XX
koncertu byly utwory legendy polskiej muzyki po-
czym zauważyć można wplywy eu-
czepców częściowo wyjaśnia to, że
w. byla rozpowszechniona nie tylko
pularnej Czeslawa Niemena.
ropejskie.
w różnych punktach Bojkowszczyzny
na wielu ukraińskich terenach (ukra-
Bojkowski strój ludowy (prze-
można bylo spotkać podobne, a cza-
ińskim Polesiu, Wolyniu, zachodnim
ważnie wieśniaczy) dość dlugo po-
sami nawet jednakowe pod wzglę-
Podolu, Opolu, Ukrainie Slobodzkiej),
EUGENIUSZ SALO
zostawal konserwatywnym, ale w
dem technik wykonania i zdobienia
ale i na obszarach baltyckich, Skan-
tekst
nim też w ciągu pierwszej polowy
wyroby. Dotyczy to przede wszystkim
dynawii, Bialorusi, Czech, Slowacji,
LEON TYSZCZENKO
XX w. zaszly zmiany. Druga polowa
Bojkowszczyzny Zachodniej, rejonów
Polski. Osobliwością tej techniki jest
zdjęcia
XX w. charakteryzuje się szybką za-
samborskiego, starosamborskiego i
to, że w procesie splatania plótno jest
mianą stroju tradycyjnego na ubra-
turczańskiego w obwodzie lwowskim
ksztaltowane (dublowane) jednocze-
­ Każdego roku mamy inne mo-
nia przemyslowe, co odpowiednio
(wedlug wspólczesnego podzialu
śnie z obu końców nici zaczepionych
tywy slowno-muzyczne. Mieliśmy
negatywnie odbilo się na tradycjach,
administracyjno-terytorialnego Ukra-
na specjalnych krosnach. Nici górnej
Agnieszkę Osiecką, Marka Grechu-
zwyczajach, obrzędach, z którymi
iny).  Również  prawdopodobnym
i dolnej warstwy po kolei przewijano
tę, teraz mamy Czeslawa Niemena.
związane byly poszczególne części
może być oddzialywanie profesjonal-
ze sobą, co tworzylo wzór identyczny
Nie da się go równie autentycznie
odzieży, w tym czepce. Na począt-
nej produkcji koronkowych czepców
tak z prawej, jak i z lewej strony. Na
prześpiewać. Tutaj musiala być
ku XXI w. we wspólczesnym życiu
z ośrodka w Kańczudze na ich roz-
ramie mistrzyni pionowo nawijala nici,
wlasna interpretacja. Bardzo się
zachowane koronkowe okazy z Boj-
powszechnienie w stroju ludowym
przekręcając je palcami odpowiednio
cieszę, że mlodzież, która bierze
kowszczyzny liczone są na jednost-
Bojków, a następnie ­ bezpośrednio
do wzoru. Rząd mocowano przy po-
udzial w tym wydarzeniu, potrafi
ki, ponieważ ze stalym zanikaniem
lokalne wykonanie podobnych czep-
mocy patyczka-drutu. Robótkę koń-
tak zinterpretować te piosenki, że
tradycji czepce wyszly z użytku
ców w niektórych wsiach Bojkowsz-
czono pośrodku plótna, które z obu
widzowie glośno biją brawa i proszą
dzięki temu koncertowi niektórzy się
codziennego jeszcze w polowie XX
krańców bylo identyczne, i lączono
o bis ­ powiedziala Maria Osidacz,
zainteresują lub zainspirują muzyką
w., a nawet szybciej (z wyjątkiem
szydelkiem. Taki sposób wykonania
dyrektor Centrum Kultury Polskiej
Niemena. A ci którzy już byli zazna-
niektórych wsi na Bojkowszczyź-
czepców byl rozpowszechniony na
i Dialogu Europejskiego w Iwano-
jomieni z jego twórczością, mogli so-
nie). Ze zmianą tradycyjnego stroju
Bojkowszczyźnie praktycznie do po-
Frankiwsku.
bie przypomnieć jego muzykę. I tak
weselnego na nowomodny ­ bialą
czątku wieku XX.
Licznie zebrana publiczność po-
się chyba stalo, bo widzialam wiele
suknię z welonem ­ po roku 1960
Na Bojkowszczyźnie używano
dziwiala występy artystyczne dzieci
lez w oczach ­ powiedziala nauczy-
obrzęd oczepin powoli tracil swoje
kilku typów czepców koronkowych,
znaczenie, nawet stawal się archa-
które różnily się formą oraz sposo-
icznym i czasami wyśmiewanym (ze
bem lączenia siatki z innymi detala-
względu na ówczesny negatywny
mi tego nakrycia glowy.
stosunek miejskiej kultury do wiej-
W typie pierwszym siatkową
skiej). W obrzędzie oczepin wyrób
osnowę wyrobu lączono z pasem
zaczęto traktować symbolicznie, już
plótna domowej roboty lub tkaniny
nie utylitarnie. Odpowiednio czepce
przemyslowej o szerokości 6­10 cm,
praktycznie zaprzestano produko-
przez co czepce otrzymywaly ksztalt
wać, a dawniejsze wyrzucano jako
wysokiej czapeczki. Te części tkani-
,,przeżytek" i jedynie nieliczne Bojki-
czyzny. Na tym przykladzie można
ny zszywano, tworząc ogólny okrągly
nie pozostawaly wierne tradycji pra-
prześledzić wzajemne oddzialywanie
ksztalt (rodzaj pierwszy) albo, bardzo
ojców. W czasie ekspedycji w latach
czynników profesjonalnych i ludo-
rzadko, z rozcięciem z tylu glowy, a
2005-2006 autorka dowiedziala się,
wych, ,,świeckich" i ,,tradycyjnych",
do krańców przyszywano sznurki-
że te wyroby, które się zachowaly,
archaicznych i nowatorskich.
zawiązki, którymi ściągano czepiec
stare kobiety trzymaly na godzinę
(rodzaj drugi). W niektórych wsiach
śmierci ­ skladane do grobu byly
nakrycia glowy mialy dekoracyjne
i mlodzieży z CKPiDE. Ze sceny Ob-
cielka języka polskiego skierowana
Len, konopie, bawelna
przeważnie w tym czepcu, którym
wykończenie z tylu glowy w ksztalcie
wodowego Teatru Lalek zabrzmialy
do CKPiDE przez ORPEG.
lub welna
je oczepiano podczas ślubu lub
W wieku XIX ­ pierwszej trzeci
dlugich wstążek, zwanych w różnych
wiersze Juliana Tuwima, Cypriana
Widowisko  slowno-muzyczne
ewentualnie w zrekonstruowanym
XX dla wykonania koronkowej osno-
wsiach ,,partyce", ,,pantlyki", ,,partycz-
Kamila Norwida, Zbigniewa Herber-
,,Poezjo, jak Ci na imię?" zostalo sfi-
wedlug pierwowzoru na życzenie
wy czepców wykorzystywano surow-
ki", ,,stongi", ,,stonczki", ,,stonżki".
ta oraz piosenki z repertuaru Cze-
nansowane ze środków Konsulatu
wlaścicielki. ,,Takie czepce, jak w
ce bardzo różnej jakości. W warun-
Typ drugi charakteryzowal się
slawa Niemena, Reya Charlesa czy
Generalnego RP we Lwowie.
ogóle czepce, teraz już nie noszą.
kach domowych byl to przeważnie
tym, że wyrób ażurowy lączono ze
Franka Sinatry.
­ Jestem po raz pierwszy w Sta-
Co prawda, stare kobiety ze trzy-
len, konopie, od pocz. XX w. ­ fa-
sztywną osnową w ksztalcie obrę-
Koordynatorka widowiska Renata
nislawowie. Po raz pierwszy mialam
dzieści lat wstecz jeszcze trzymaly
bryczna bawelna, niekiedy welna. Z
czy ­ kiczką (,,chomewka", ,,kycz-
Klęczańska byla bardzo zadowolona
okazję spotkać się z pracownikami
się tej tradycji. Wyroby byly w kolo-
rozpowszechnieniem tkanin przemy-
ka", ,,hybalka", ,,kymbalka", ,,obluk",
z występu swoich podopiecznych.
i wolontariuszami Centrum Kultury
rze czerwonym, jedynie na denko
slowych ­ kupowana (,,kramna") siat-
,,kebawka", ,,chimla") wykonaną z
dawana byla kupowana siatka w ko-
ka bądź zwykla gaza, którą barwiono.
ciasta, skręconą z kawalka plótna,
lorze zielonym. Jeśli w takim czepcu
Dla czepków tzw. kańczuckich cha-
tektury czy innego materialu. Bylo
kobieta wychodzila za mąż, w nim
rakterystyczne byle bawelniane lub
dwa sposoby zakladania czepca z
ją i chowano" ­ powiedziala jedna z
jedwabne przemyslowe nici ­ cien-
kiczką: siatkową osnowę nakrycia
respondentek.
kie, bardzo szczelnie skręcone, co w
glowy mocowano do obręczy, którą
wyniku tworzylo nadzwyczaj drobną
zwykle owijano tkaniną, co tworzylo
strukturę siatki, a odpowiednio też
wyrób w calości. Inny sposób ­ ob-
Ażurowa osnowa czepca
Na Bojkowszczyźnie czepce z
wyrobu. Dla poszczególnych detali
ręcz nakladano na glowę, nawijając
osnową ażurową byly rozpowszech-
czepców również byla używana tka-
na nią wlosy, i na tę osnowę nakla-
nione w strojach kobiecych praktycz-
nina (sukno, jedwab, kreton), dla
dano czepiec.
nie wszędzie, jednakże różnily się
ozdobienia ­ haft, koraliki, blyskotki,
Jednym z wariantów ozdobienia
ksztaltem, materialem, technikami
wstążki kupowane w sklepikach. W
czepków byly wykonane z różnych
wykonania i zdobieniem. Wśród ukra-
znacznej mierze wplywalo to na lo-
materialów w rozmaitych ksztaltach
ińskich badaczy przeważa zdanie, że
kalne dekoracyjne osobliwości boj-
koronkowe wstążki (częściej kupo-
takie nakrycia glowy produkowano
kowskich czepków XIX ­ początku
wane, rzadziej domowej roboty). Ko-
­ Dzisiejsze spotkanie z poezją
Polskiej i Dialogu Europejskiego w
we wsiach bojkowskich wylącznie w
XX w.
ronki przeważnie naszywano wzdluż
bylo bardzo trudne. Poezja i kompo-
Iwano-Frankiwsku. Powiem szcze-
warunkach domowych, jako rodzaj
Jeszcze jednym aspektem klu-
dolnej części wyrobu w jednym lub
zycje Czeslawa Niemena, legendy
rze, że cala dzialalność w tym miej-
rzemiosla  domowego.  Jednakże
czowym dla charakterystyki kobie-
dwu rzędach, lącząc ze zdobieniem
polskiej muzyki,bardzo trudne do
scu robi duże wrażenie ­ powiedzia-
opracowane przez autorkę zabytki
cych czepków ażurowych na Boj-
haftowanymi taśmami, cekinami, ko-
wykonania. Zaufalam swojej mlodzie-
la konsul Malgorzata Siekierzyńska
rzeczowe i dokumenty archiwalne
kowszczyźnietechniki i sposoby
ralikami. Kolejnym sposobem deko-
ży i chyba się udalo. Myślę, że wy-
z Konsulatu Generalnego RP we
Muzeum Etnograficznego w Kra-
technologiczne wykonania. Siatkę
rowania czepców bojkowskich bylo
padli rewelacyjnie. Pozwolilam im na
Lwowie.
kowie świadczą, że takie czepce
dla czepków pleciono ręcznie (nici
haftowanie nad czolem.
wlasną aranżację, bo Niemena naśla-
Organizatorzy zapraszają na ko-
(często osobne koronkowe detale i
splatano palcami), wykonywano
(cdn.)
dować nie można. Mam nadzieję, że
lejne spotkanie z poezją już za rok.