20

Okruchy historii

29 marca­15 kwietnia 2019 nr 6 (322) * Kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Dowbusz. Historia ludowego mściciela  (cz. 3)

Stopniowo z drobnego zlodziejaszka Dowbusz przemienil się w najbar-

dziej niebezpiecznego przestępcę Pokucia. Stal się realnym zagrożeniem

dla okolicznej szlachty, która musiala się bronić.

Pewnego razu mialo miejsce

Wkrótce po tym Dowbusz raz

IWAN BONDAREW

wydarzenie, które trudno jest od

jeszcze odetnie glowę swej ofierze.

tekst

razu zrozumieć. W 1742 roku od-

Niedlugo przed wlasną śmiercią, w

ilustracje z archiwum

dzial smolaków posuwal się po

kwietniu 1745 roku, napadl na swo-

autora

bukowieckiej poloninie. Dowbusz

ją wioskę Peczeniżyn. Skutki tego

w porę go zauważyl i zrobil zasadz-

napadu szlachcic Skarbek opisuje

Sentymentalny watażka

kę. Opryszkowie zajęli pozycje na

następująco: ,,Tamtejszego guberna-

Do walki z opryszkami utworzo-

skraju lasu i każdy wziąl na cel po-

tora, pana Ruszycę, okrutnie zamor-

no specjalny oddzial milicji górskiej

jedynczego żolnierza. Ale rozkazu

dowal, uciąwszy mu glowę na progu,

­ smolaków, wprowadzając na ich

,,ognia!" nie bylo. Jak zeznawal poj-

żonę zaś, okaleczywszy, odszedl...".

utrzymanie specjalny podatek. Li-

many Wasyl Palijczuk ­ ,,Dowbusz

czebność oddzialu wahala się od

powiedzial, żeby ich nie zabijać, bo

100 do 150 osób, co kilkakrotnie

Bohorodczańska ofensywa

mają żony i dzieci". W końcu smo-

Największym sukcesem Dowbu-

przewyższalo sily Dowbusza. Dowo-

lacy szczęśliwie przeszli, nawet nie

sza bylo zdobycie bohorodczańskiego

dzil milicją rotmistrz Przeluski, który z

podejrzewając, że byli o wlos od

zamku. Byla to niewielka drewniana

czasem zostal pulkownikiem. Akade-

śmierci.

forteca, należąca do magnatów Kos-

mik Grabowiecki pisze, że do swego

I tu rodzi się pytanie: a niby skąd

sakowskich. Później malżonka pana

oddzialu werbowal ,,mieszkańców

Oleksa raptem mialby się zdobyć

Stanislawa ­ Katarzyna Kossakow-

górskich wiosek, którzy dobrze znali

na taki sentyment? On, który bez

ska z Potockich, zostanie wlaścicielką

okolice i slyszeli o lokalizacji kryjówek

żadnych wyrzutów sumienia siekl

Stanislawowa. Oprócz rezydencji ma-

opryszków. Byl to drobna szlachta,

bezbronnych Żydów i ich żony, na-

gnackiej zameczek pelnil też funkcję

zamożni chlopi, slużba dworska i...

gle oszczędzil groźnych żolnierzy,

depozytorium ­ drobna szlachta prze-

opryszkowie, którzy uciekali z od-

wspomniawszy na ich żony i dzieci?

chowywala tam osobiste kosztowno-

dzialów rozbójniczych i wynajmowali

Coś tu nie gra!

ści, nie chcąc ryzykować trzymania

się za dobrą placę". Smolacy mieli

Najprawdopodobniej  Dowbusz

ich w domu bez należnej ochrony.

specjalną odzież i obuwie, przysto-

zwyczajnie stchórzyl. Przecież te-

Szturm odbyl się pewną sierp-

sowane do poruszania się w warun-

raz nie mial przed sobą kupców czy

niową nocą 1744 roku. Akademik

kach górskich.

szynkarzy, lecz zahartowanych w

Grabowiecki opisuje zdobycie zamku

boju żolnierzy. Może pierwsza salwa

w ten sposób: ,,Podczas napadu na

zabralaby życie kilku żolnierzy, ale nie

Bohorodczany zabito dwóch szla-

wiadomo jak potoczylaby się dalsza

checkich żolnierzy, a trzeciego Do-

walka. Widocznie Oleksa nie byl do

wbusz zastrzelil na dzwonnicy, gdy

końca pewien swoich ludzi, którzy za-

ten chcial dzwonić na alarm. Jak wi-

Tak wyglądal karpacki opryszek na grafice z 1703 roku

czynali natychmiast uciekać, gdy coś

dać szlacheckiego zamku bronili nie

szlo nie tak. Dlatego też, zapewne,

chlopi, lecz żolnierze".

go gazdy. Opryszkowie pobili jego

glowę dasz do Stanislawa!". Uderzyl

przepuścil smolaków wymyślając na

Ciekawe, że akt oględzin splądro-

slugi, a syna Diduszki, Iwana, tak

Diduszkę toporkiem w pierś i mówi:

poczekaniu bajkę o ich rodzinach.

wanego bohorodczańskiego zamku z

mocno zdzielili toporkiem po glowie,

,,Poznajesz ty mnie, Oleksę? Masz,

dnia 25 sierpnia 1744 roku, na którym

że ten dopiero po godzinie odzyskal

rąb moją glowę! Tyś spędzal wioski,

oparl się akademik, opisuje te wyda-

przytomność. Gospodarstwo bylo

żeby mnie lowili i obiecaleś czapkę

Hucul bez glowy

W najbardziej okrutny jednak

rozlegle i wlaściciela dlugo szukano.

sposób Dowbusz rozprawil się nie

Sludzy milczeli i nie pomagalo nawet

z polskim szlachcicem czy żydow-

bicie. Diduszko mial wśród miesz-

skim dzierżawcą, ale ze swoim

kańców wsi opinię dobrego czlowie-

Smolaki to byly prawdziwe

rodakiem i wspólwyznawcą, Ukra-

ka, który szczodrze placil, więc nikt

oddzialy specjalne w Kar-

ińcem Diduszką. Byl on zamożnym

go nie chcial zdradzać. Wówczas

patach w XVIII wieku

gospodarzem i pelnil urząd starosty

ludowi mściciele pobili slużącą, która

w Dlugopolu nad Bialym Czeremo-

zdradzila, że Diduszko przebywa na

Przeluski dlugo uganial za roz-

szem. Pewnego razu Dowbusz przez

poloninie, gdzie strzygą owce. Przy-

bójnikami. Pewnej nocy rozgromil

swoich ludzi poprosil go o dostarcze-

wleczono go do chaty, gdzie czekal

bandę na górze Stoh, ale wówczas

nie sera. Diduszko dumnie odmówil,

Dowbusz. Najmita Semen Wolosz-

Dowbuszowi udalo się zbiec. Dość

a na dodatek obiecal czapkę zlota

czuk tak wspomina ich ostatnia

często ,,leśni chlopcy" przekraczali

temu, kto schwyta Dowbusza.

rozmowę: ,,O jesteś tu, panie Didu?

granicę i ukrywali się na sąsiednich

Oleksa obrazil się nie na żarty.

Przyslalem ci nożyka, abyś dal mi

Węgrzech czy Moldawii, gdzie smo-

Niebawem zawital do niesforne-

kawal sera. A tyś powiedzial, że moją

lacy nie mogli ich prześladować.

,,Zdobycie zamku w Bohorodczanach", Ihor Derkacz,

Iwanoаrankiwskie Muzeum Oleksy Dowbusza

rzenia nieco inaczej: ,,Czterech ludzi,

czerwonych, żeby mnie pojmali".

z nich dwóch żolnierzy, uderzono to-

Uderzyl po raz drugi tak, że Diduszko

porkami po glowie, plecach i szyi, za-

upadl i skonal".

sieczono na śmierć. Stróża, który bil

Ale watażce opryszków wydalo

na alarm, zastrzelono na dzwonnicy.

się to zbyt malo, więc odciąl glowę

Szewca postrzelono w pierś, Żyda to-

Diduszki i zabral ze sobą, chatę zaś

porkiem na przedmieściu porąbano.

z jego cialem podpalil. Do czego

Klucznika zamkowego cięto w glowę

Dowbuszowi byla potrzebna glowa

kilka razy siekierami i w plecy i brutal-

starosty, nie wiadomo.

nie zbito. Slugę miejskiego siekierami

Czasami mściciel ludowy torturo-

po rękach i plecach pocięto".

wal swe ofiary, zanim je zamordowal.

Mamy tu wyraźną podmianę fak-

W 1744 roku napadl na majątek pul-

tów. Dostalo się wszystkim ­ i żolnie-

kownika Zolotnickiego. Historyk Antin

rzom, i mieszczanom, i nawet Żydo-

Petruszewicz w ,,Ogólnej halicko-ru-

wi. Dalej akademik opowiada o praw-

skiej kronice od 1700 do końca sierp-

dziwym celu napadu ­ o księgach

nia 1772 roku" pisze, że Dowbusz

podpalal pulkownikowi ręce, żar z

ekonomów, przechowywanych na

ogniska sypal mu w zanadrze, po

bohorodczańskim zamku. ,,Dlatego

czym okrutnie zabil samego pulkow-

Dowbusz ze swymi opryszkami świa-

nika, jego żonę Zofię i syna...".

domie zniszczyl te ważne dla szlach-

,,Bój z opryszkami", Bohdan Hawata, 1957 r., Muzeum Sztuki Przykarpacia