28
Z pamiętnika podróżnika
29 marca15 kwietnia 2019 nr 6 (322) * Kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Klasztory rzymskokatolickie na wschodzie
Rzeczypospolitej: jezuici
Kontynuując przedstawianie naszym Czytelnikom ocalalych klasztorów różnych zakonów,
otwieramy rozdzial poświęcony obrońcom wiary katolickiej Towarzystwu Jezusowemu. Za-
równo ten material, jak i poprzednie w tej tematyce, są fragmentami mojej nowej książki
,,Klasztory rzymskokatolickie na terenach Ukrainy", która ma niebawem powstać.
szerzyla się Reformacja (Kontrre-
DMYTRO ANTONIUK
formacja).
tekst i zdjęcia
Ojcowie jezuici jeszcze za życia
swego zalożyciela znaleźli się z mi-
Towarzystwo Jezusowe (Socie-
sjami w Indii i Japonii, gdzie chrześci-
tas Jesu) taka jest oficjalna nazwa
jaństwo przyjęlo ponad milion osób.
zakonu, znanego jako jezuici. Jego
Dzialalność misyjną prowadzili rów-
historia rozpoczyna się od nawróce-
nież na Filipinach i w Afryce. Cesarz
nia baskijskiego szlachcica Ignacego
Chin, będąc pod wrażeniem poziomu
Loyoli (kanonizowany w 1622 roku),
wiedzy zakonników w dziedzinie ma-
który będąc ranny podczas oblężenia
tematyki i astronomii, zezwolil im na
Pampeluny, z nudów zacząl czytać
szerzenie Ewangelii w swoim cesar-
książki religijne. Mialy na niego tak
stwie. Kontynuatorzy Ignacego Loy-
wielki wplyw, że postanowil radykal-
oli stworzyli nawet wśród autochto-
nie zmienić swe życie. Zrzekl się bo-
nów Paragwaju osobne państwo,
gactw i kariery, oddal żebrakowi swe
Budynek dawnego klasztoru i kolegium jezuitów w Kamieńcu Podolskim
w którym równościowo traktowano
drogie ubranie (za co tego ostatnie-
miejscowych Indian. Zostalo ono
Dewizą zakonu jest haslo ,,Ad
ukraińskiej, Antoni Malczewski, który
wykup i ucieczkę 300 osób z niewoli
go nawet podejrzewano o kradzież)
zniszczone przez Hiszpanię i Portu-
majorem Dei gloriam" Ku większej
napisal poemat ,,Maria" o tragicznym
tureckiej.
i udal się na samotność do pieczary
galię, zainteresowanych jedynie w
chwale Boga. Herbem zakonu są lite-
losie Gertrudy Komorowskiej i jej
Kozakom Chmielnickiego nie
klasztoru w mieście Manresa, gdzie
koloniach. Państwa te wraz z Fran-
ry IHS (skrót od ,,Jezus") w czarnych
związku ze Stanislawem Szczęsnym
udalo się zdobyć miasta, ale szkola
doznal ,,oświecenia Ducha Świętego".
cją nieustannie, w ciągu calej histo-
promieniach, z trzema gwoździami.
Potockim.
zakonna zostala tymczasowo za-
Następnie pielgrzymowal do Jerozoli-
rii istnienia zakonu sprzeciwialy się
Niekiedy skrót IHS jest tlumaczony
Kamieniec Podolski. Po-
mknięta i przekazana na potrzeby
my i usilowal szerzyć wiarę katolicką
jego dzialalności, zmuszając nawet
jako ,,Iesus homini Salvator" Jezus
dążając wzdluż ,,katolickiej fasady"
miejscowej szlachty. Gdy w 1672
wśród muzulmanów, przez co mial
Zbawicielem czlowieka lub ,,Iesum
miasta, mijamy katedrę św. Piotra i
roku Kamieniec zajęli Turcy, kościól
habemus Socium" Jezus naszym
Pawla, schodzimy wąską uliczką nad
wciąż nie byl wykończony. Okupanci
towarzyszem. Habit jezuitów jest
Smotrycz. Po prawej mijamy piętro-
rozebrali go na wzmocnienie mostu,
calkowicie czarny.
wy budynek mieszkalny z dawnymi
który odtąd nazywano Tureckim. In-
Na Ukrainie jezuickie klasztory
wspornikami to wszystko, co pozo-
teresujące jest to, że formalnie klasz-
byly w Kijowie, Żytomierzu, Owruczu,
stalo po klasztorze oo. jezuitów.
tor jezuitów dzialal nawet pod wladzą
Lucku, Lwowie, Krzemieńcu, Stani-
Pierwsi jezuici pojawili się w Ka-
osmańską w mieście caly czas
slawowie, Użhorodzie i innych miej-
mieńcu w 1608 roku na zaproszenie
przebywalo kilku zakonników.
scowościach. Ich ośrodki wyróżniala
biskupa Jana Próchnickiego. Już w
Podobnie jak caly Kamieniec po
wspaniala, przeważnie barokowa,
następnym roku otworzyli tu misję i
zwolnieniu miasta, ośrodek jezuitów
architektura, która zapadala w pa-
szkolę, która wnet przeksztalcila się
w XVIII wieku zacząl intensywnie
mięć. Po restrykcjach komunistycz-
w kolegium. Jezuici byli nadzwyczaj
się rozwijać. Jezuici, między innymi,
nych nie zwrócono jezuitom żadnego
klasztoru, ale Towarzystwo Jezuso-
Pozostalości jezuickiego klasztoru w Kniahininie
we opiekuje się parafią św. Anny w
klopoty wladzami kościelnymi. Po po-
w 1773 roku papieża Klemensa XIV,
Chmielnicku, gdzie posiada również
wrocie do Hiszpanii, doznal pewnych
by skasowal zakon.
dom Rekolekcyjny.
prześladowań również ze strony in-
Towarzystwo Jezusowe wslawilo
Miejscowość Kniahinin w dzi-
kwizytorów-dominikanów (stąd chyba
się dzialalnością oświatową, stosując
siejszym obwodzie rówieńskim leży
wzięla się wrogość między tymi za-
w swoich licznych kolegiach postępo-
niedaleko Ostroga. Zachowala się
konami), którzy nakazali mu najpierw
we metody nauczania. Z murów tych
tu drewniana cerkiew Podwyższenia
zdobyć odpowiednie wyksztalcenie, a
uczelni wyszli Descartes, Molier, Ru-
Krzyża św. z roku 1772. Nas jednak
dopiero potem prowadzić dzialalność
bens, Chmielnicki, Mazepa i inni. Rów-
interesują ruiny ośrodka jezuitów. Ru-
misyjną. W tym celu Ignacy udal się
nocześnie zakon wypracowal system
ina bramy zamku jezuickiego stoi po-
do paryskiej Sorbony, gdzie zebral
moralny, nazwany ,,przystosowaw-
śród resztek walów i na wpól rozebra-
wokól siebie grono myślących podob-
czym", który, zależnie od okoliczności,
nych sowieckich obór w zachodniej
nie, wśród których byli Piotr Faber,
pozwalal dowolnie tlumaczyć podsta-
części wioski, nad rzeką Rachą.
Szymon Rodrigues i Franciszek Ksa-
wowe wymogi religijno-moralne. Stąd
Pierwotnie gorliwa katoliczka
wery (później kanonizowany).
wzięlo się przypisywane jezuitom po-
Anna Luiza Chodkiewicz w 1624
W 1534 roku w kaplicy na Mont-
wiedzenie: ,,Cel uświęca środki".
roku zapisala wioskę Ostrogskiemu
mantre zlożyli śluby i podjęli zobo-
General zakonu wybierany do-
kolegium jezuitów, później w 1670
wiązanie, że po studiach wyruszą do
żywotnio (czarny papież), któremu
roku zakonnicy wznieśli tu obronny
Wnętrze klasztoru jezuitów w Kamieńcu Podolskim
Ziemi Świętej, by glosić Ewangelię
bezwzględnie podporządkowują się
zamek z murowaną wieżą bramną
wśród niewiernych, a gdyby to się nie
wszyscy czlonkowie Towarzystwa
i walami z częstokolem, przewidując,
zalożyli pierwszą w mieście aptekę,
postępowymi pedagogami, na ich
udalo, oddadzą się do calkowitej dys-
Jezusowego, pozwalal niektórym
że może im się przydać po upadku
a dzięki fundacji Stadnickich zaczęli
uczelniach wykladano o wiele wię-
pozycji papieża, stąd jezuitów zwano
zakonnikom, dla osiągnięcia pew-
Ostroga. Tak się też stalo: trzykrotnie
budowę nowej wspanialej świątyni,
cej dyscyplin, niż to bylo przyjęte w
też ,,piechurami papieża". W ten spo-
nych celów politycznych, prowadzić
pod koniec tegoż stulecia forteca obro-
która, wedlug projektu, powinna byla
tamtych czasach. Wiadomo, że już
sób, jeszcze nieoficjalny, powstalo
świecki sposób życia, zachowując
nila oo. jezuitów i miejscową ludność
mieć na fasadzie dwie wieże. Archi-
w 1610 roku w kamienieckim kole-
Towarzystwo Jezusowe. Ponieważ
w tajemnicy swą przynależność do
przed najazdami Tatarów. Następnie,
tektem byl rektor kolegium Faustyn
gium jezuitów mial miejsce pierwszy
do Palestyny, z powodu wojny z Im-
zakonu. Odtąd określenie ,,jezuita"
w 1698 roku, zakon odnowil umocnie-
Grodzicki. W chwili kasaty zakonu w
występ teatru z okazji otwarcia szko-
perium Osmańskim, Loyola i jego to-
stalo się synonimem czlowieka chy-
nia i wybudowal nową wieżę. Podczas
1773 roku kościól już byl prawie na
ly. Wykladano tu muzykę, retorykę,
warzysze nie mogli dotrzeć, przybyli
trego i przewrotnego.
wojny pólnocnej w Kniahininie jezuici
ukończeniu brakowalo jedynie wież.
teologię, filozofię, gramatykę.
więc do Watykanu i zostali przyjęci
Bullę papieską z 1773 roku,
przechowywali bibliotekę ostrogskie-
Ale ich nie dobudowano i w 1833 roku
Pierwotne zabudowania klasz-
na audiencji u papieża Pawla III.
która skasowala zakon, nie uzna-
go kolegium. Później wystawiono tu
kościól zostal rozebrany. W budynku
toru, kościola i kolegium splonęly w
Ignacy przyjąl święcenia ka-
ly rządy Rosji, Prus, Chin i Indii,
murowany kościól, przy którym dziala-
kolegium dzialala szkola powiatowa,
1616 roku. Nową świątynię zacząl
plańskie i w 1539 roku zalożyl za-
dlatego mógl tam dzialać nadal,
la misja zakonu i szpital. Komisja Edu-
a w miejscu świątyni wybudowano
wznosić architekt jezuitów Maciej
kon, zatwierdzony przez papieża
do czasu, gdy papież Pius VII w
kacji Narodowej po skasowaniu To-
rosyjskie gimnazjum. Dziś mieści się
Maik. Prace jednak przerywaly
rok później. Zasadniczym celem
roku 1814 wznowil jego dzialal-
warzystwa Jezusowego w 1773 roku
tu wydzial historyczny miejscowego
wojny z Turkami, jak również nie-
istnienia zakonu byly: praca misyjna
ność. Mimo to zakon byl zakazany
przekazala obiekt prywatnym wlaści-
uniwersytetu. W ocalalym jeszcze
przychylność do zakonu jednego z
poza Europą, szkolnictwo i dzialal-
w niektórych państwach, w tym w
cielom, w tym rodzinie Malczewskich.
sprzed okresu tureckiego budynku
biskupów kamienieckich. I to pomi-
ność oświatowa, umocnienie ducha
imperium austriackim, aż do polo-
Tu, w Kniahininie, urodzil się znany
klasztoru są obecnie mieszkania pry-
mo tego, że na dlugo przed trynita-
katolickiego w państwach, gdzie
wy XIX wieku.
polski poeta, przedstawiciel szkoly
rzami wlaśnie jezuici zorganizowali
watne i akademik.
