Jurij Smirnow
Franciszek Żmurko, 1859 – 1910. Urodził się we Lwowie. Był synem wybitnego matematyka rektora Uniwersytetu Lwowskiego prof. Wawrzyńca Żmurki. Gimnazjum ukończył we Lwowie. Tutaj również uczęszczał na lekcje rysunku do malarza Franciszka Tepy. Po ukończeniu gimnazjum podjął naukę w szkole Sztuk Pięknych w Krakowie. Po kilku latach w celu doskonalenia fachowego rozpoczął naukę na Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu, a później – w Monachium, gdzie za obraz o tematyce historycznej „Kleopatra” odznaczony został złotym medalem. W Krakowie, będąc pod wpływem twórczości Jana Matejki, namalował wielki obraz „Kazimierz i Esterka”, za który uzyskał stypendium od cesarza Franciszka Józefa I na twórczą podróż do Włoch. Studiując malarstwo włoskie, architekturę i kulturę, odczuł wpływ H. Siemiradzkiego, o czym świadczą tytuły następujących obrazów: „Neron nad zwłokami Agrypiny”, „Sfinks”, „Śmierć Agrypiny”. Wystawiał owe prace również w Krakowie i Lwowie, po czym w 1882 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie z czasem zmienił tematykę twórczości, uwolnił się od wpływów klasyków J. Matejki i H. Siemiradzkiego.
Inspiracją do jego twórczości były kobiety. Jeden z krytyków nazwał go „malarzem kobiet” i dodał, że „malarstwo polskie tego okresu nie miało malarza, który by dorównał F. Żmurkowi w przedstawieniu kobiety, czy to niewinnej jak biała lilia, czy to w pełnym rozkwicie uroków ciała, czy kobiet kurtyzan, czy wampirów”. F. Żmurkę interesowała nie tylko forma zewnętrzna i uroda, ale również świat duchowy portretowanych przez niego ludzi. Jego dzieła charakteryzowały się psychologią i jednocześnie pięknem ciała kobiecego. W końcu XIX w. F. Żmurko wystawiał w salonach artystycznych Warszawy swoje najlepsze dzieła jak to: „Kleopatra”, „Pieśń wieczorna”, „Gwiazda Betlejemska”, „Dama w futrze”, „Hetera”, «Laudamus feminam», „Ius primae noctis» etc. Kompozycje F. Żmurki były harmonijne w swojej formie i zawartości, ale jednocześnie - bardzo emocjonalne i eleganckie. Gama jego kolorów od delikatnych, subtelnych do jaskrawych, nasyconych nie pozostawiała obojętnymi ani zwykłych widzów, ani estetów. Krytyka odznaczała w stylu F. Żmurki „doskonałą znajomość sztuki klasycznej, znakomitą fachową szkolę, gorące zamiłowanie do swojej pracy, subtelny smak, poetyckie spojrzenie na świat, niespokojny temperament i jednocześnie zauważalną odrobinę sentymentalności”.
Dość szybko F. Żmurko został popularnym i wysoko cenionym malarzem. Jedna z monachijskich firm wydawniczych kupiła prawo reprodukcji jego dzieł i drukowała ich w znanych czasopismach europejskich, a również wydawała w postaci litografii.
Dzieła F. Żmurki cieszyły się popularnością tak wśród inteligencji, jak również w kręgach mieszczańskich. Jego obrazy zamawiano i kupowano dla ozdobienia prywatnych mieszkań i salonów. Np. obraz „Święta Cecylia” był w posiadaniu Wojciecha Dzieduszyckiego, a „Głowa kobiety” – Stefana Świerzawskiego.
F. Żmurko uważał za swego nauczyciela Tiepollo – słynnego malarza włoskiego XVIII w., bardzo wysoko cenił on tradycje starych malarzy Florencji i Wenecji. W jego portretach, niby na nowo zaczęło błyszczeć „stare złoto renesansu, które otacza kobietę jak kosztowna oprawa, jak szlachetny diament”. Dzieła F. Żmurki były popularne nie tylko w Warszawie i Lwowie, ale również i w Europie. We Lwowie F. Żmurko wystawiał swoje prace w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych(TPSP). W 1910 r. dla Lwowskiej galerii miejskiej (obecnie Lwowska Galeria Sztuk) kupiono z wystawy TPSP jego dzieła „Zamyślona” i „Luxuria”.
F. Żmurko zmarł w chwili największego rozkwitu swego talentu, na szczycie sławy, w 1910 roku, w wieku 51 lat. Był bardzo popularnym i dobrze zarabiającym malarzem. Został pochowany w Warszawie.
W 1911 r. w Warszawie została zorganizowana duża wystawa dzieł F. Żmurki, na której wystawiono kilkaset obrazów malarza, w tym jego ostatnie dzieła „Bajka” i „Idylla”. Na tej wystawie można było prześledzić rozwój całej jego twórczości, zaczynając od prac studenckich z Akademii, aż do dzieł dojrzałego artysty. Krytyk H. Piątkowski w „Tygodniku Ilustrowanym” pisał, że „Żmurko pozostanie zwierciadłem duszy kobiecej, kobiecej psychologii, której, poznaniu poświęcił całe swoje życie… Dusza malarza żyła dzięki fantastycznym wizjom, a technika jego była techniką mistrza. Obrazy jego były współdźwięczne z wysoką poezją”.
Najsłynniejsze dzieła F. Żmurki: „Zuzanna i starzec” (1879), „Z rozkazu padyszacha” (1881), „Portret kobiety z wachlarzem” (1884), „Portret kobiety z wachlarzem i papierosem” (1891), „Gwiazda Betlejemska”(1898), „Dama w futrze”, „Hetera”.
Najlepsze jego obrazy znajdują się w kolekcjach prywatnych. Muzea polskie jednak również posiadają kilkadziesiąt jego dzieł wysokiej klasy. Na przykład, Lwowska Galeria Sztuk ma w swoich zbiorach „Nubijczyka” (1884 r.) i studium do obrazu „Laudamus feminam” (1900). Muzeum Narodowe w Warszawie – „Autoportret” (1895), „Z rozkazu padyszacha” (1881), „Kobieta z wachlarzem” (1884). Muzeum Narodowe w Poznaniu – „Portret kobiety z wachlarzem i papierosem” (1891), Muzeum Narodowe we Wrocławiu – „Zygmunt August i Barbara”, Muzeum Mazowieckie w Płocku – „Wnętrze pracowni” i „Trzy główki kobiece” (1887).